Giáo dục Trung Quốc bất ngờ nhận được "cơ hội vàng" từ... Mỹ

(Dân trí) - Cắt giảm tài trợ nghiên cứu, hạn chế sinh viên quốc tế, siết chặt kiểm soát giáo dục đại học, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đang vô tình đẩy nhân tài vào tay đối thủ địa chính trị lớn nhất.

Sự trỗi dậy của các trường Đại học Trung Quốc

Theo bảng xếp hạng 2025-2026 của 100 trường đại học tốt nhất thế giới, Trung Quốc có đến 15 trường đại học lọt vào danh sách này. ĐH Thanh Hoa được xếp hạng cao nhất, đứng thứ 11 trong bảng xếp hạng của U.S News World Report, tăng 2 bậc so với năm ngoái. ĐH Bắc Kinh và ĐH Chiết Giang cũng lần lượt vươn lên vị trí thứ 25 (từ vị trí 31) và thứ 45 (từ vị trí 51).

Đây thực sự là một bước nhảy vọt ấn tượng nếu so sánh với tình hình chỉ 7 năm trước. Lúc đó, chỉ có 2 trường đại học Trung Quốc lọt vào top 100 toàn cầu là ĐH Thanh Hoa - vị trí thứ 50 và ĐH Bắc Kinh - vị trí thứ 68. Sự tiến bộ vượt bậc này không chỉ thể hiện ở con số mà còn ở chất lượng nghiên cứu và sức hút quốc tế ngày càng tăng của các cơ sở giáo dục tại Trung Quốc.

Mặc dù các trường đại học của Hoa Kỳ vẫn duy trì được vị trí trong top 10 thế giới, các bảng xếp hạng gần đây cho thấy rõ ràng rằng các trường đại học Trung Quốc đang thu hút nhân tài quốc tế với tốc độ ngày càng nhanh.

ĐH Thanh Hoa hiện được đánh giá là “MIT của Trung Quốc”, nổi tiếng với sự xuất sắc trong công nghệ, kỹ thuật và khoa học, với những mối quan hệ sâu sắc với ngành công nghiệp. Thậm chí, chính CEO Apple Tim Cook là người đảm nhiệm chức Chủ tịch Hội đồng tư vấn của Trường Kinh tế và Quản lý Đại học Thanh Hoa, một sự công nhận thuyết phục từ giới doanh nghiệp hàng đầu thế giới.

Đại học Harvard và chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bước vào một cuộc chiến pháp lý khi phía Harvard đệ các đơn kiện ra tòa án liên bang (Ảnh: CNBC).

Chính sách “siết” các trường đại học của ông Trump

Đầu năm nay, sau khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump đã bắt đầu nhắm vào các sinh viên nước ngoài một cách quyết liệt, không ngừng đe dọa trục xuất và cấm sinh viên quốc tế học tại các trường danh tiếng của Hoa Kỳ.

Harvard, trường Đại học vẫn giữ vị trí đầu bảng trong các xếp hạng toàn cầu, đã trở thành mục tiêu đặc biệt của ông Trump khi bị cấm tuyển sinh viên quốc tế - một quyết định nhanh chóng bị một thẩm phán Liên bang đình chỉ sau khi Harvard đệ đơn kiện.

Vừa mới đây, Nhà Trắng đã chỉ đạo các cơ quan liên bang hủy bỏ tất cả các hợp đồng còn lại với Harvard. Điều đáng nói là sinh viên quốc tế chiếm gần 30% tổng số sinh viên của Harvard, và vì thế, các biện pháp này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến không chỉ nguồn thu mà còn tới tính đa dạng và chất lượng giáo dục tại trường.

Tổng thống Trump cũng đã đóng băng và cắt giảm hàng tỷ đô la tài trợ nghiên cứu, can thiệp vào chương trình giảng dạy và đe dọa khả năng học tập của sinh viên quốc tế tại Mỹ. Chính sách này không chỉ ảnh hưởng đến Đại học Harvard mà còn lan rộng đến toàn bộ hệ thống giáo dục Đại học ở Mỹ.

Hậu quả của các chính sách của ông Trump đối với các trường Đại học đã bắt đầu hiện hữu một cách rõ rệt. Tạp chí Nature của Mỹ đã phân tích dữ liệu từ nền tảng việc làm của họ để theo dõi nơi các nhà khoa học đang tìm kiếm việc làm.

Trong những tháng đầu của chính quyền Trump 2.0, có sự gia tăng đáng kể về số lượng ứng viên Mỹ tìm kiếm việc làm tại Canada (+41%), châu Âu (+32%), Trung Quốc (+20%) và các nước châu Á khác (+39%), so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý là trường hợp của nhà khoa học đoạt Giải thưởng Nobel Ardem Patapoutian, người sau khi có khoản tài trợ Liên bang bị đóng băng, ông đã nhận được đề nghị tài trợ 20 năm từ Trung Quốc nếu đồng ý chuyển phòng thí nghiệm của mình sang đó. Đặc biệt, Trung Quốc cũng đang giang rộng vòng tay đối với tất cả các nhà khoa học gốc Hoa hoặc người Mỹ gốc Hoa.

Mặc dù ông Patapoutian đã từ chối lời mời của Trung Quốc, nhưng đây là minh chứng rõ ràng cho thấy các quốc gia khác đang nhanh chóng tận dụng tình hình trong hệ thống giáo dục tại Mỹ. Trong các cuộc phỏng vấn với STAT, hơn một chục nhà khoa học và học giả trên khắp nước Mỹ đã bày tỏ lo ngại rằng các nhà khoa học trẻ tài năng có thể từ bỏ nghiên cứu học thuật khiến nó có thể làm suy yếu vị thế lâu dài của Mỹ với tư cách là nước lãnh đạo thế giới về Y - Sinh học.

Tại châu Âu, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã dành thêm nửa tỷ đô la cho các cơ quan nghiên cứu của họ để mời các nhà khoa học, nhà giáo dục và học giả Mỹ đến EU. Tổng thống Macron của Pháp cũng đã làm điều tương tự để đưa các nhà khoa học Mỹ đến Pháp. Và bây giờ Đức, Tây Ban Nha cũng đang bắt đầu làm điều đó.

Đại học Mạng lưới Y tế Đại học (UHN) ở Toronto và các quỹ khác của Canada cũng đã công bố một Sáng kiến ​​trị giá 30 triệu đôla Canada (khoảng 21,5 triệu đôla Mỹ) để tuyển dụng 100 nhà khoa học hàng đầu sự nghiệp từ Mỹ và các nơi khác. Julie Quenneville, chủ tịch và CEO của Quỹ UHN, đã tuyên bố tại một cuộc họp báo: “Một số nhà khoa học hàng đầu đang tìm kiếm một ngôi nhà mới ngay bây giờ, và chúng tôi muốn UHN và Canada nắm bắt cơ hội này”.

Các trường đại học Trung Quốc đang có cơ hội rộng mở để tuyển chọn những sinh viên trong nước xuất sắc nhất (Ảnh: SCMP).

Trung Quốc đang gặt hái, Mỹ ngày càng "mất mát"?

Trong khi Mỹ đang tự tạo ra những khó khăn cho hệ thống giáo dục và nghiên cứu của mình, Trung Quốc đang tận dụng tối đa cơ hội này. Hàng ngàn nhà nghiên cứu Trung Quốc đã trở về đại lục. Các chuyên gia dự báo rằng các nghiên cứu sinh Trung Quốc đang tìm kiếm cơ hội tại các nơi khác, có thể chính là tại Trung Quốc.

Theo nhiều công ty tư vấn, các trường đại học Trung Quốc đang tuyển chọn những sinh viên Trung Quốc xuất sắc nhất không theo mô hình quốc tế truyền thống - tức là tuyển những người tài giỏi nhất của thế giới - mà tập trung tuyển sinh từ trong nước, bởi Trung Quốc có đủ nguồn lực nội tại.

Chính sách đối với các trường đại học của Chính quyền Trump 2.0 còn gây tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng và sự ổn định tài chính và đặc biệt là chất lượng nghiên cứu - điểm mạnh truyền thống từng giúp thu hút nhiều sinh viên quốc tế đến Mỹ.

Cơ quan Y tế Quốc gia (NIH) bị đóng băng tài trợ đã dẫn đến việc mất việc làm và cắt giảm tài trợ trên diện rộng. Quỹ Khoa học Quốc gia cũng đã cắt giảm gần 1,4 tỷ đô la trợ cấp. Những cắt giảm này không chỉ ảnh hưởng đến các dự án nghiên cứu hiện tại mà còn tạo ra sự bất ổn lâu dài, khiến các nhà khoa học trẻ ngần ngại theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu tại Mỹ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đang có những định hướng mới cho hệ thống giáo dục đại học tại Mỹ (Ảnh: CNBC).

Cảnh báo từ các chuyên gia

Theo Lex Zhao, CEO tại Công ty đầu tư mạo hiểm One Way Ventures, “Mỹ cần nhắc nhở các nước khác và chính Hoa Kỳ về cuộc cạnh tranh vị thế trên thị trường nhân tài toàn cầu và không thể tự mãn nếu muốn duy trì thế thống trị trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo”. Ông cảnh báo rằng chính sách của ông Trump đang “đẩy nhân tài quốc tế khỏi các thể chế của Hoa Kỳ khiến họ rơi vào vòng tay của những nước chào đón nồng nhiệt hơn, thậm chí là những nước thù địch với Hoa Kỳ”.

Simon Marginson, giáo sư Đại học Oxford, cũng cho rằng ông Trump đang tạo ra các khoảng trống trong hệ thống giáo dục để các đối thủ có thể lấp đầy, và “vị thế của các trường Đại học Trung Quốc sẽ dần được củng cố về lâu dài”.

Đặc biệt, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ Marcia McNutt đã thẳng thắn: “Đây là sự thụt lùi trong cuộc đua trở thành cường quốc khoa học quốc tế đến mức bạn không bao giờ hồi phục hoàn toàn. Bạn có thể tăng tốc trở lại, nhưng bạn không thể bù đắp cho những năm tháng đã đứng yên trong khi đối thủ đang chạy về phía trước”.

Thực tế là hàng ngàn chuyên gia có tay nghề cao, đặc biệt là những người gốc Hoa, đang rời bỏ các tổ chức Mỹ để tìm kiếm cơ hội mới ở Trung Quốc và các nơi khác. Đây không chỉ là sự đảo ngược mà còn là sự phân phối lại sức mạnh trí tuệ toàn cầu, điều đang định hình lại hệ sinh thái nghiên cứu và nghiêng về phía cân bằng đổi mới toàn cầu một cách rõ rệt.

Cuộc cạnh tranh nhân tài toàn cầu đã bắt đầu (Ảnh minh họa: Los Angeles Times).

Bài học lịch sử và sự cảnh báo cho tương lai

Cách đây 70 năm, Hoa Kỳ đã trục xuất Qian Xuesen, một kỹ sư hàng không vũ trụ tiên phong gốc Hoa. Trở về Trung Quốc, Qian tiếp tục công việc của mình, sau này được biết đến như là cha đẻ của ngành tên lửa Trung Quốc và là người đặt nền móng cho các chương trình tên lửa và không gian của quốc gia này. Cựu Thứ trưởng Hải quân Mỹ Dan Kimball gọi việc trục xuất Qian là “điều ngu ngốc nhất mà đất nước này từng làm”.

Lịch sử dường như đang lặp lại khi chính quyền Trump 2.0 đang tìm cách ngăn chặn sinh viên quốc tế đến học tại Harvard, đe dọa thu hồi visa của sinh viên quốc tế Trung Quốc và cắt giảm tài trợ cho một loạt nghiên cứu khoa học. Điều này không gì khác ngoài việc tự gây ra chảy máu chất xám, và hậu quả của nó, việc đẩy những người giỏi nhất và thông minh nhất thế giới ra khỏi Hoa Kỳ, có thể làm suy yếu đất nước trong nhiều thế hệ tới.

Các chính sách như hiện nay không chỉ gây ra tổn hại ngay lập tức, mà còn có thể tạo ra những hậu quả lâu dài rất khó khắc phục. Khi nhân tài rời đi, họ mang theo không chỉ kiến thức và kỹ năng mà còn cả mạng lưới quan hệ và khả năng đổi mới sáng tạo. Điều này có thể dẫn đến việc Mỹ có nguy cơ mất đi vị thế dẫn đầu trong các lĩnh vực công nghệ then chốt.

Cuộc cạnh tranh nhân tài toàn cầu đã bắt đầu và Trung Quốc đang có nhiều lợi thế. Liệu nước Mỹ có thể nhận ra sai lầm và sớm có những điều chỉnh kịp thời để không mất đi vị thế dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực đổi mới và nghiên cứu khoa học? Lời đáp cho câu hỏi này sẽ quyết định không chỉ tương lai của giáo dục đại học của Mỹ, mà có thể còn là cả vị thế của nước này trên trường quốc tế trong những thập kỷ tới.

                                                                                Ngô Hoàng

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/giao-duc-trung-quoc-bat-ngo-nhan-duoc-co-hoi-vang-tu-my-20250723130309287.htm