“Học” và “tập”

Sách Tam tự kinh, cuốn sách vỡ lòng cho con trẻ học chữ Hán và các bài học đạo lý đầu đời, được viết từ ngàn năm trước, có câu: “Ngọc bất trác bất thành khí. Nhân bất học bất tri lý” (玉不琢,不成器.人不学,不知理).

Ngọc tuy quý nhưng không mài giũa sẽ chẳng thành vật hữu dụng, người không học sẽ chẳng thể nào “tri lý”. Học là để “tri lý”(知理). “Lý” là các quy luật vận hành, bản chất của vạn vật.

Vật lý là cái lý vận động của vật chất trong tự nhiên. Bình thường ta cầm vật nặng trên cao rồi thả ra, vật sẽ rơi xuống đất, như vậy là hợp lý, không vậy là phi lý. Con người sống với nhau trong từng cộng đồng, trong thế giới này thế nào cho phải, cái đó là công lý.

Học trước hết là để có tri thức, để hiểu thế giới xung quanh, để chủ động lựa chọn trong hành động, tự mình đến gần cái “lý” nhất có thể, không bị người ta dắt mũi trong một thế giới hỗn độn thông tin, để sống cho phải đạo… Ta cũng có thể có được tiền bạc, địa vị từ sự hiểu biết đó, cũng có thể không.

Muốn có sinh kế, nên chú trọng “tập” hơn là “học”. “Tập”(習) với tự dạng con chim dang cánh(vũ - 羽) tập bay, nghĩa đại khái là bắt chước, làm theo như người ta để nắm được một kỹ năng nào đó. “Tập” hay đi đôi với “luyện”, tức lặp đi lặp lại cho thuần thục. Kiểu tập võ, tập đàn, học nấu ăn, hay cả học ngoại ngữ...

Chưa cần “tri lý”, chưa cần hiểu bản chất gì thì mình vẫn “tập” được. Người thợ nấu rượu ngon không biết ký hiệu hóa học của rượu là chuyện thường. Tất nhiên có nền tảng kiến thức tốt sẽ tiến nhanh và xa hơn, nhưng chủ yếu vẫn là cứ bắt chước đúng theo người ta rồi chăm chỉ lặp lại nhiều lần, sẽ ổn.

Nấu được vài món ngon, biết đóng giày, may áo, hàn tiện hay muối dưa... là sống được, sống tốt rồi. Không chỉ kiếm sống, “tập” còn cho ta vô vàn kỹ năng để làm cuộc sống mình phong phú hơn. Quan trọng ta phải biết mình cần gì, ưu tiên cho gì trước để “học” và “tập” cho đúng, hiệu quả.

Con người là động vật đặc biệt, não lớn với nhiều hoạt động phức tạp, tiêu thụ đến khoảng 20% nguồn năng lượng của cơ thể. Dùng bộ não của mình thật nhiều, để học hỏi suốt đời, là định mệnh của con người từ lúc sinh ra. Tất nhiên không chỉ để kiếm ăn, còn để suy tư phân biệt đúng sai phải trái, để tưởng tượng, cảm nhận, yêu thương, để khám phá thế giới rộng lớn kỳ thú này.

Nguồn: https://baoquangnam.vn/hoc-va-tap-3151732.html