Mở ra không gian biển cho một tỉnh miền núi là bước đột phá

Đề cập việc xây dựng khu thương mại tự do, sân bay, cảng biển ở Đà Nẵng hay câu chuyện xây cảng, giải bài toán của nội đô TPHCM, chuyên gia cho rằng, thay vì loay hoay như suốt nhiều năm vừa qua, các thành phố sẽ "rộng đường" hóa giải, khi tới đây việc sáp nhập tỉnh mở ra không gian phát triển mới. Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, việc sáp nhập tỉnh thành với sự đột phá trong tư duy cũng sẽ mở ra không gian phát triển mới, cân bằng ở khu vực Nam miền Trung… Không gian phát triển cũng chính là tiêu chí quan trọng bậc nhất trong việc sáp nhập tỉnh thành lần này.

Đề cập tiêu chí mở rộng không gian phát triển Bộ Chính trị đề ra trong Kết luận 127 (về tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị), GS.TS Nguyễn Quốc Sửu, Phó Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công cho rằng, việc Bộ Chính trị nhấn mạnh yếu tố mở rộng không gian phát triển khi sáp nhập tỉnh, là cách tiếp cận hợp lý và rất cần thiết. Điều này phản ánh nhận thức sâu sắc rằng, sáp nhập tỉnh không chỉ bài toán về dân số, diện tích mà quan trọng hơn, phải tạo ra một không gian mới cho sự tăng trưởng kinh tế, cho sự phát triển kết cấu hạ tầng và tối ưu hóa nguồn lực.

Theo GS Sửu, nếu việc sáp nhập tỉnh chỉ căn cứ vào yếu tố hành chính cứng nhắc mà không quan tâm mở rộng không gian phát triển thì hiệu quả không đạt được như mong muốn. "Từ thực tế nghiên cứu của tôi ở trong nước và ở nước ngoài, khi mở rộng không gian phát triển các tỉnh, các vùng với cơ hội huy động được nguồn lực tốt hơn để nâng cao khả năng kết nối hạ tầng và tối ưu hóa phân bố dân cư, tạo ra các cụm kinh tế phát triển. Vì vậy, việc đưa tiêu chí này vào sắp xếp các tỉnh là bước đi rất khoa học, đảm bảo tính chiến lược và tầm nhìn dài hạn", GS. TS Nguyễn Quốc Sửu nhấn mạnh.

Trả lời câu hỏi "chúng ta cần một không gian phát triển như thế nào", GS.TS Nguyễn Quốc Sửu cho rằng, chúng ta cần có những không gian phát triển có tính liên kết vùng cao, tận dụng lợi thế so sánh và có khả năng thu hút đầu tư nhằm tạo động lực mới cho tăng trưởng kinh tế - xã hội và chất lượng sống của người dân.

"Một không gian phát triển hợp lý theo quan điểm của tôi không chỉ giới hạn vào phạm vi của một địa phương mà phải được thiết kế trên tầm nhìn liên vùng và nó giúp được việc hình thành những hành lang kinh tế, tạo nên được chuỗi cung ứng và mạng lưới hạ tầng để kết nối có hiệu quả việc mở rộng không gian phát triển, đảm bảo khai thác tốt những lợi thế của từng khu vực, thay vì chỉ mở rộng ranh giới hành chính một cách cơ học, đồng thời không gian phát triển phải được xây dựng sao cho hấp dẫn các nhà doanh nghiệp, các nhà đầu tư và những nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua việc hoàn thiện hạ tầng, cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao chất lượng sống đô thị", GS. TS Nguyễn Quốc Sửu phân tích.

Để đảm bảo tính hiệu quả này, không gian phát triển phải được dựa vào quy mô và quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng cũng như thực tiễn của địa phương, trong đó quy hoạch tổng thể quốc gia là khung định hướng quan trọng đảm bảo sự phát triển và phù hợp với chiến lược dài hạn của một quốc gia. Quy hoạch vùng tạo ra sự phối hợp giữa các địa phương, tối ưu hóa nguồn lực và tránh trùng lặp trong phát triển kinh tế, hạ tầng.

Cuối cùng, việc mở rộng không gian phát triển phải xuất phát từ yêu cầu thực tế, phải phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội, địa lý của từng khu vực. Nghĩa là phải đi tìm được mẫu số chung của địa kinh tế, địa văn hóa, địa chính trị thì mới tạo ra được hiệu quả trong việc sáp nhập tỉnh hiện nay.

Trao đổi về khái niệm không gian phát triển, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân - Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương cho rằng, có thể hiểu không gian phát triển của quốc gia rất rộng, liên kết bao trùm không chỉ là vấn đề không gian lãnh thổ ở đất liền, không gian ngầm, vùng trời, vùng biển và cả chủ quyền quốc gia trên không gian mạng, bao trùm cả không gian phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, quốc phòng, an ninh… để phát triển nhanh và bền vững.

Không gian phát triển quốc gia bao gồm tất cả không gian trên, bao gồm cả các vùng, các địa phương để đảm bảo tính liên kết tổng thể, đồng bộ, toàn diện trong quá trình phát triển.

Đề cập vấn đề không gian phát triển, Tiến sĩ khoa học, KTS Ngô Viết Nam Sơn dẫn chứng câu chuyện cụ thể của Đà Nẵng, đô thị có mật độ phát triển cao nhất của miền Trung nhưng đang gặp khó khăn về quỹ đất.

TS Sơn chia sẻ, ông từng được lãnh đạo Đà Nẵng tham vấn việc thành phố muốn làm khu thương mại tự do và đã được Trung ương đồng ý, song không tìm ra được một quỹ đất đủ lớn để thực hiện. "Trong bối cảnh khó khăn, Đà Nẵng đề xuất lấp một phần của vịnh Đà Nẵng. Điều này nếu xảy ra thì rất đáng tiếc, vì vịnh Đà Nẵng sẽ mất đi vẻ đẹp của nó", TS Sơn bày tỏ.

Tuy nhiên, theo TS Sơn, tới đây nếu có phương án nhập Đà Nẵng với tỉnh liền kề ở phía Nam thì vấn đề quỹ đất được giải quyết và có khả năng khu thương mại tự do sẽ được đặt ở tỉnh bạn hiện nay, nơi chắc chắn có quỹ đất để làm.

Câu chuyện thứ hai được TS Sơn chia sẻ, trước đây, Đà Nẵng đã có dự kiến mở rộng sân bay Đà Nẵng thành sân bay quốc tế quy mô lớn. Tuy nhiên, việc mở rộng này bị mâu thuẫn với phát triển đô thị, vì sân bay ở gần thì trung tâm Đà Nẵng không xây dựng được cao ốc.

Nếu sáp nhập Đà Nẵng với tỉnh liền kề phía Nam thì thành phố mới sẽ có hai sân bay lớn. Sân bay Chu Lai có quỹ đất rộng hơn sân bay Đà Nẵng rất nhiều, quy mô có thể gần tương đương với Long Thành. Vì vậy, sân bay Đà Nẵng không cần phải mở rộng nhiều nữa mà chỉ cần tăng giá trị về chất.

Tới đây, khách đến Hội An hoặc thăm các vùng phía trong thì sẽ đến sân bay Chu Lai. Áp lực phát triển sân bay Đà Nẵng sẽ được chuyển sang Chu Lai. Chưa kể, làm khu thương mại tự do mà có sân bay thì rất thuận tiện.

Câu chuyện thứ ba, Đà Nẵng là đô thị quan trọng của ven biển miền Trung và trước đây, thành phố muốn xây dựng cảng Liên Chiểu thành cảng lớn nhất miền Trung. "Bối cảnh" hiện nay đã thay đổi, trong trường hợp Đà Nẵng sáp nhập với tỉnh bạn, thành phố có thêm cảng Kỳ Hà, cạnh Chu Lai - cảng nằm cạnh sân bay cũng là một thế mạnh rất lớn. Do đó, không cần phải làm cảng Liên Chiểu thật lớn nữa mà bố cục mới sẽ là một cụm cảng liên kết với nhau. Cảng Liên Chiểu và cảng Kỳ Hà sẽ liên kết với vùng cảng phía Bắc của Thừa Thiên Huế và cảng Dung Quất của Quảng Ngãi ở phía Nam.

Cũng theo TS Sơn, câu chuyện của TPHCM có phần nào đó tương tự như Đà Nẵng. Trước đây khi thiết kế cảng Cần Giờ, thành phố đã làm thành cảng trung chuyển, có nghĩa là hàng hóa quốc tế sẽ được đưa đến đó để chuyển đi, không đưa vào, không có liên kết nhiều với khu sản xuất của Thành phố Hồ Chí Minh, với khu công nghiệp ở trong.

Tuy nhiên, nếu có phương án sáp nhập TPHCM với tỉnh lân cận ở phía Đông Nam, Cần Giờ không còn là cảng trung chuyển nữa mà sẽ trở thành cảng quốc tế. Cần Giờ sẽ là một thành phần phát triển mở rộng của cảng Thị Vải Cái Mép, thành một cụm cảng. Thành phố sẽ làm thêm cầu nối từ Thị Vải Cái Mép qua Cần Giờ.

"Cảng Cần Giờ trở thành cảng quốc tế còn bởi, lúc đó, Thành phố Hồ Chí Minh chắc chắn sẽ cần xây dựng một trục kết nối chiến lược ra phía cụm cảng này, kết nối từ những khu công nghiệp ở Bình Dương, Đồng Nai, và thành phố Thủ Đức, chạy dài xuống cụm cảng Thị Vải Cái Mép. Trục kết nối này sẽ bao gồm đường quốc lộ, đường cao tốc, đường sắt, đường sắt cao tốc, và sẽ nối vào sân bay Long Thành", TS Sơn phân tích.

Đề cập thêm về Thành phố Hồ Chí Minh, vị TS, KTS này chỉ ra, khi sáp nhập với tỉnh lân cận phía Bắc và phía Đông Nam, khu nội thành hiện nay sẽ phát triển thiên về chất hơn là về lượng. Trước đây, do thiếu không gian phát triển nên mọi thứ đều ưu tiên cho diện tích xây dựng, dẫn đến không gian xanh trong khu nội thành rất ít, chỉ có 0,5 mét vuông trên đầu người.

Sau khi thực hiện sáp nhập, các dự án có thể giãn về phía tỉnh mới sáp nhập và về phía Cần Giờ. Khu nội thành có cơ hội tăng không gian xanh lên gấp 20 lần, nhằm đạt tiêu chí 10 m² đầu người - tiêu chí này đã được đưa ra mấy chục năm, nay đã có thể hiện thực hóa.

Cũng liên quan việc mở rộng không gian phát triển, khi được đề cập về khả năng sáp nhập một tỉnh miền núi với một tỉnh duyên hải miền Trung, Tiến sĩ khoa học, KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng, phương án này là… đương nhiên. Theo TS Sơn, khi tham gia làm quy hoạch Khánh Hòa, ông và các đồng nghiệp nước ngoài đều đã nhấn mạnh đến một kết nối chiến lược với Tây Nguyên.

"Nhiều người không để ý rằng miền Trung là một dải đất hẹp về bề ngang. Thành ra, khi đi từ Nha Trang lên Đà Lạt - từ Đà Lạt chạy xuống Nha Trang mất cả mấy tiếng đồng hồ là không hợp lý. Nếu có liên kết giữa Khánh Hòa với Tây Nguyên sẽ tạo ra một động lực phát triển rất mạnh, trong đó có hạ tầng giao thông ở địa phương này", TS Sơn phân tích.

Đề cập phương án sáp nhập một tỉnh của Tây Nguyên với một tỉnh Duyên hải miền Trung, chuyên gia của Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, đây là tư duy đổi mới, là đột phá trong tư tưởng của các chuyên gia, của người làm công tác về hành chính, địa giới hành chính.

Theo ông Trần Ngọc Chính, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, một tỉnh không có biển ở Tây Nguyên sẽ… mãi mãi không có biển nếu chúng ta không tính tới phương án sáp nhập một tỉnh vùng này với tỉnh Duyên hải miền Trung.

Việc sáp nhập như vậy hình thành nên một tỉnh mới vừa có biển dài hàng trăm cây số, có đồng bằng, có cả trung du, cao nguyên, lại có cả biên giới, cửa khẩu quốc tế. Với người dân, điều này cũng khiến họ "vui sướng" vì xưa kia không có biển, bây giờ họ là người của tỉnh ven biển.

"Nếu sáp nhập như vậy không gian kinh tế cũng sẽ thay đổi, phát triển theo cả chiều ngang của đất nước, giao thông cũng sẽ thuận tiện hơn. Chẳng hạn, Kon Tum với tỉnh ven biển phía dưới hiện nay phải đi qua đèo Violak rất ngoằn ngòeo và trục Đông Tây chỉ có một trục như vậy, nhưng khi đã nhập hai tỉnh với nhau phải xây dựng các tuyến đường giao thông khác", ông Chính phân tích.

Giao thông phải phát triển để đưa hàng hóa ở tỉnh Tây Nguyên xuống biển và ở dưới biển cũng lên núi cũng gần hơn, nhanh hơn. Một tỉnh Tây Nguyên kết hợp với một tỉnh miền biển do vậy được nhìn nhận tạo ra tiềm năng, dư địa phát triển không chỉ về kinh tế mà còn tăng cường khả năng về an ninh quốc phòng.

TS Nguyễn Văn Đáng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đề cao việc tối ưu hóa lợi thế khi sáp nhập hai tỉnh trong một vùng kinh tế - xã hội, nhưng vị TS này cũng nhìn nhận phương án sáp nhập một tỉnh ở Tây Nguyên với một tỉnh ven biển miền Trung hướng tới sự cân bằng, hài hòa. "Tỉnh mới sẽ có sự đa dạng, cả kinh tế nông nghiệp, lâm nghiệp và kinh tế biển...", TS Đáng phân tích.