Một bộ sách giáo khoa cần tránh 'lối mòn'

TP - Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo và Nghị quyết 281 của Chính phủ vừa ban hành yêu cầu năm 2026, cả nước có 1 bộ SGK dùng chung. Yêu cầu này đặt ra nhiều thách thức cho Bộ GD&ĐT khi chương trình giáo dục 2018 vừa triển khai xong chu trình thay sách với 3 bộ SGK.

Sớm hình thành một bộ SGK

Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Một trong những nội dung đáng chú ý là triển khai định hướng về sách giáo khoa: Rà soát hoàn thiện chương trình giáo dục phổ thông, tăng thời lượng các môn khoa học, công nghệ, tin học. Đảm bảo cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026-2027; thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh.

Trước năm 2020, Việt Nam dùng chung 1 bộ SGK. Cuối năm 2018, Bộ GD&ĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018, một chương trình, nhiều bộ SGK. Từ năm học 2020-2021, SGK mới được đưa vào sử dụng với lớp 1. Lúc này, cả nước có 5 bộ sách được phê duyệt và lưu hành trên thị trường gồm: Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống, Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục, Cánh Diều. Sau 1 năm triển khai, từ 5 bộ sách, cả nước còn 3 bộ là Cánh Diều, Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo.

Năm học 2024-2025 kết thúc một chu trình thay SGK mới (5 năm), có nhiều tranh cãi xung quanh việc biên soạn nhiều bộ SGK hay chỉ cần một bộ SGK duy nhất như chương trình 2006. Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị ra đời, nêu rõ cần rà soát, đánh giá việc triển khai chương trình GDPT; bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, chính thức chấm dứt việc tranh cãi bấy lâu.

Phản ánh của một số giáo viên cho thấy, tuy nói nhiều SGK nhưng sự khác biệt giữa các bộ sách không nhiều. Điểm khác biệt lớn nhất nội dung kiến thức được dạy trong thời gian nào của năm học. Một giáo viên dạy Địa lí THPT tại Ninh Bình lấy ví dụ, trong SGK Địa lí lớp 10, ở bộ sách Cánh Diều, chương II là Thạch Quyển, nhưng ở bộ SGK Chân trời sáng tạo, nội dung này nằm ở Chương III. Sự không khác biệt giữa các bộ SGK được giáo viên lí giải do có một chương trình khung xương sống chung, các bộ sách đều phải dựa trên khung này.

Cân nhắc ba hướng

tiếp cận

Việc có một bộ SGK chung thống nhất có thể giải quyết được vấn đề như tiết kiệm chi phí, không gây khó khăn cho phụ huynh khi mua SGK cho con em, thuận lợi khi học sinh chuyển trường… Theo PGS.TS. Bùi Mạnh Hùng, Điều phối viên chính, Ban Phát triển chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, từ “một chương trình, nhiều SGK” sang “một chương trình, một bộ SGK thống nhất” có thể có 3 phương án: phương án 1, tổ chức biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn; phương án 2, chọn một trong ba bộ SGK hiện có làm bộ SGK dùng chung; phương án 3, chọn một số SGK trong từng bộ sách để ghép lại thành bộ SGK chung.

Học sinh đang học SGK theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Ảnh: Như Ý

Đối với phương án 1, PGS Hùng cho rằng, để biên soạn một bộ SGK mới 12 lớp, cần khoảng 4-5 năm. Về tác giả, trong đội ngũ nhà giáo, nhà khoa học hiện nay, có không ít người giỏi chưa tham gia biên soạn SGK. Tuy vậy, số người đáp ứng yêu cầu đối với một tác giả SGK không còn nhiều. Có thể giải quyết nguồn tác giả bằng cách huy động một số người từng tham gia soạn 3 bộ SGK hiện hành. Tuy nhiên, việc này có thể dẫn đến xung đột lợi ích vì khi đã là tác giả của SGK hiện hành mà lại tham gia viết bộ SGK mới, không nhiều thì ít, họ sẽ sử dụng công sức sáng tạo của tập thể tác giả cũ để đóng góp trong tập thể tác giả mới. Điều này có khả năng gây ra nhiều tranh cãi và hệ lụy về mặt sở hữu trí tuệ.

“Phương án 1 có ưu điểm là có một bộ SGK mới hoàn toàn”, PGS Hùng nói. Nhưng ông cho rằng, nó đòi hỏi phải có thời gian triển khai và đội ngũ tác giả thực thi, toàn ngành giáo dục phải gắng sức chạy đua với thời gian. Do được biên soạn sau, bộ SGK soạn mới phải có chất lượng cao hơn các bộ SGK hiện hành. Nếu không, rất khó giải thích vì sao phải bỏ thêm hàng trăm tỷ đồng để biên soạn thêm một bộ sách nữa.

Một số giáo viên nhận định, tuy nói nhiều SGK nhưng sự khác biệt giữa các bộ sách không nhiều. Điểm khác biệt lớn nhất nội dung kiến thức được dạy trong thời gian nào của năm học.

Phương án 2, ông Hùng cho rằng, không chỉ đảm bảo tiến độ mà còn giúp giảm sự lãng phí nguồn lực, kế thừa được đáng kể tài liệu dạy học đã qua thử thách và không gây ra xáo trộn cho hoạt động dạy học ở các nhà trường. Tuy nhiên, đây là lựa chọn khó khăn. Cả ba bộ SGK đều được Bộ GD&ĐT thẩm định, phê duyệt và đã được sử dụng rộng rãi. Nếu phải chọn ra một bộ SGK, cần đưa ra các tiêu chí khoa học, khách quan, minh bạch, để kết quả lựa chọn có thể thuyết phục được lãnh đạo Đảng, Nhà nước và công chúng nói chung.

Phương án 3, có thể coi là biến thể của phương án 2. Đây cũng là phương án có những ưu điểm nhất định. Nó vừa đáp ứng yêu cầu về tiến độ, vừa bảo đảm công bằng tương đối giữa các bộ sách vì bộ SGK nào cũng có SGK một số môn học được chọn. Tuy nhiên, phương án này có điểm hạn chế là bộ SGK thống nhất có thể không đảm bảo tính hệ thống, sự nhất quán giữa các môn, giữa các cấp học. Hơn nữa, việc chọn sách của môn học nào thuộc bộ sách nào cũng cần có tiêu chí khoa học, khách quan như đối với phương án 2, không phải chia đều một cách cơ học. Và quy trình lựa chọn cũng khó khăn, thậm chí có thể phức tạp hơn phương án 2 vì phải xử lí rất nhiều môn, nhiều cấp.

PGS. Bùi Mạnh Hùng khẳng định, dù theo phương án nào, các bộ SGK hiện có (trong trường hợp không được chọn, theo bộ trọn vẹn hoặc sách lẻ) vẫn nên tiếp tục được lưu hành (không phải SGK bắt buộc) nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học, một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt”, “SGK, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” như Nghị quyết 29 (đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo) đã khẳng định.

Nguồn: https://tienphong.vn/mot-bo-sach-giao-khoa-can-tranh-loi-mon-post1779074.tpo