Một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc: Giảm gánh nặng, tránh "lối mòn"

(Dân trí) - Chủ trương xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc theo tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đang được dư luận đón nhận và kỳ vọng giảm gánh nặng, tạo ổn định, đồng bộ và hiệu quả.

Bộ Chính trị mới đây đã chỉ đạo rà soát, đánh giá việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông, bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất toàn quốc. Chỉ đạo trên nằm trong Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD&ĐT).

Ngoài yêu cầu xây dựng một bộ SGK thống nhất, Nghị quyết 71 cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho toàn bộ học sinh phổ thông.

Chủ trương này được đưa ra trong bối cảnh từ năm 2020, chương trình phổ thông mới đã được triển khai theo chủ trương "một chương trình, nhiều bộ SGK" theo Nghị quyết 88/2014 của Quốc hội. Việc này ban đầu được kỳ vọng nhằm chấm dứt độc quyền xuất bản, khuyến khích xã hội hóa biên soạn. Tuy nhiên, kế hoạch Bộ GD&ĐT trực tiếp biên soạn một bộ SGK đã không thực hiện được.

Trong quá trình đổi mới GD&ĐT những năm qua, việc cho phép nhiều bộ SGK cùng tồn tại đã tạo ra sự cạnh tranh, khuyến khích sáng tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng nảy sinh không ít bất cập.

Giải quyết những bất cập hiện tại

Nói về chương trình học mới (chương trình 2018) , chị Nguyễn Mai Hoa, phường Xuân Phương, Hà Nội, nhớ mãi những lần chuyển trường cho con.

Gia đình chị trải qua cả hai chương trình học cũ và mới, có trải nghiệm khác biệt trong việc mua, dùng SGK. Con đầu sinh năm 2006, học chương trình cũ, dù chuyển trường 2 lần nhưng khá thuận lợi, suôn sẻ, không gặp cản trở nào.

Nhưng đến con thứ hai sinh năm 2013 học chương trình mới, khi chuyển trường vào học kỳ II lớp 6 thì rất khó khăn.

“Lý do là hai trường học các loại SGK khác nhau. Thời gian cháu chuyển là giữa năm, mua SGK rất khó. Tôi phải đi tới 3 nhà sách mới gom đủ sách học cho con. Sau đó, cháu mất thời gian dài để tìm hiểu lại kiến thức”, chị Hoa nhớ lại.

^{Chương trình giáo dục hiện hành (Chương trình 2018) được triển khai theo hướng "một chương trình, nhiều bộ SGK" (Ảnh: Huyên Nguyễn - Mỹ Hà).}

Cùng trải nghiệm, em Nguyễn Đan Sa, học sinh Trường THPT Con Cuông, Nghệ An, cho hay cả nước đang có nhiều bộ SGK nhưng mỗi trường cũng chỉ dùng 1 bộ nên học sinh cũng chỉ biết sách mình học.

Sa cho rằng việc có nhiều bộ sách gây khó khăn cho học sinh khi tìm mua sách hay chuyển trường. Như Đan Sa, đầu năm đi mua sách thường thiếu "cuốn này cuốn kia" và khổ nhất nếu giữa năm học bị mất sách rất khó tìm mua lại, đi hỏi xin cũng không dễ.

Trong khi, nếu học sinh cả nước dùng chung một bộ SGK, việc mua sách hay dùng lại sách cũ sẽ thuận lợi cho học sinh hơn.

"Trước đây, đầu năm học, chị em trong nhà thường được người thân mua tặng hoặc cho lại bộ sách cũ của các anh chị học trước đó. Nhưng những năm gần đây thì không dùng được nữa vì mỗi nơi một khác", Sa nói.

Nữ sinh cũng kể về trường hợp một số người bạn của mình chuyển trường đi nơi khác đã rất lúng túng vì học một bộ SGK mới.

Đan Sa bày tỏ sự hưởng ứng nếu cả nước có một bộ SGK thống nhất làm dữ liệu học tập chính để học sinh thi cử, chuyển trường hay mua sách dễ dàng.

“Trong quá trình dạy học, thầy trò sẽ mở rộng tìm hiểu các nguồn tài liệu, tham khảo khác vì thực tế nội dung, dữ liệu trong SGK rất nhỏ so với nguồn dữ liệu khổng lồ học trò cần tiếp cận, tìm tòi”, nữ sinh Nghệ An chia sẻ.

Giáo viên thảo luận, nghiên cứu về sách giáo khoa (Ảnh: Mỹ Hà).

Dưới góc độ chuyên môn, bà Nguyễn Thị Hẹn, nguyên giáo viên ngữ văn Trường THCS Xuân Sơn, Quảng Ninh, cũng chỉ ra rằng nhiều bộ sách gây khó khăn cho người dạy.

“Chỉ với riêng môn ngữ văn, kiến thức phần tiếng Việt các bộ sách không có sự thống nhất. Giáo viên phải tìm hiểu, nghiên cứu tất cả các bộ còn lại, đồng thời mở rộng phạm vi ngữ liệu ngoài sách. Nếu chỉ đọc và dạy một bộ duy nhất, học sinh sẽ không được đảm bảo trang bị kiến thức toàn diện”, bà Hẹn nói.

Tuy nhiên, theo bà Hẹn, không phải giáo viên nào cũng có tâm huyết nghiên cứu nhiều sách.

“Chủ trương nhiều bộ sách nhưng không ít giáo viên chỉ bám vào một bộ sách để dạy, kết quả là học sinh không được hưởng lợi ích gì nhiều từ việc có nhiều bộ SGK”, bà Hẹn bày tỏ.

Cô Hoàng Thị Hoa, giáo viên môn hoá học, Trường THPT Hà Đông, Hải Dương cũng chia sẻ 5 năm qua, thầy cô vất vả hơn khi cùng lúc làm việc với nhiều bộ sách.

“Có nội dung sách này viết sơ sài, sách khác lại viết tỉ mỉ, và ngược lại. Nên chỉ cần có nội dung nào được 1 trong 3 bộ sách hiện hành đề cập đến thì giáo viên đều phải mở rộng. Áp lực cho giáo viên ôn thi cuối cấp rất lớn mà học sinh cũng phải học nhiều hơn”, cô Hoa giãi này.

Chính vì thế, khi hay tin sẽ có một bộ SGK thống nhất, cô Hoa rất vui mừng. Theo cô, phạm vi kiến thức không thay đổi nhưng giáo viên và học sinh sẽ giảm gánh nặng hơn.

“Một bộ sách sẽ đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ trong học và thi ở các trường. Học sinh chuyển từ trường này sang trường khác không phải mang theo nỗi lo đổi sách”, giáo viên Trường THPT Hà Đông chia sẻ.

Kỳ vọng vào sự ổn định và đồng bộ

Dưới góc độ quản lý, ThS Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân, TPHCM, chỉ rõ 3 bất cập chính của mô hình hiện tại: gánh nặng tài chính, sự "loạn" kiến thức cho học sinh và thiếu một chuẩn mực chung để kiểm tra, đánh giá.

“Trong thời gian vừa qua, việc có nhiều bộ SGK đã bộc lộ nhiều bất cập. Mặc dù sự đa dạng ban đầu được kỳ vọng là tốt, nhưng trong bối cảnh hiện tại, nó đang gây ra nhiều khó khăn cho phụ huynh, học sinh, nhà trường", vị hiệu trưởng giãi bày.

Ông chỉ rõ, bất cập thứ nhất, việc tìm mua SGK trở nên rất khó khăn. Mỗi trường có thể chọn nhiều SGK khác nhau, mỗi môn học cũng có nhiều lựa chọn, thậm chí mỗi bộ sách lại có nhiều cuốn. Điều này khiến phụ huynh phải mua rất nhiều sách, bao gồm cả SGK, sách bài tập, sách tham khảo, chuyên đề... Tổng chi phí vì thế mà tăng cao, không hề giảm bớt gánh nặng kinh tế cho người dân như mục tiêu ban đầu.

Thứ hai, việc học tập trở nên mệt mỏi và phức tạp cho người học. Học sinh học trên trường một bộ, học thêm có thể lại phải làm quen với bộ sách khác do mỗi giáo viên dạy một sách. Điều này khiến các em bị “loạn”, không biết đâu là kiến thức chuẩn để ôn thi.

Thứ ba, sự thiếu chuẩn mực cũng là một vấn đề lớn khi cùng một nội dung xuất hiện tình trạng có những cách đọc và cách hiểu khác nhau. Khi có quá nhiều bộ sách, học sinh sẽ không biết đâu là kiến thức nền tảng, kiến thức trọng tâm cần nắm vững để chuẩn bị cho các kỳ thi quan trọng như kỳ thi tốt nghiệp THPT và xét tuyển đại học.

Trong bối cảnh đó, gợi mở của Tổng Bí thư Tô Lâm, chỉ đạo của Bộ Chính trị về việc xây dựng một bộ SGK thống nhất toàn quốc được coi là định hướng quan trọng, nhằm bảo đảm sự đồng bộ, công bằng và tiết kiệm cho nền giáo dục.

Ông Huỳnh Thanh Phú bày tỏ, bộ sách SGK thống nhất sẽ đóng vai trò là "chuẩn mực" hay "xương sống" kiến thức, tạo nền tảng vững chắc để giáo viên và học sinh phát triển, chứ không phải một "pháp lệnh" phải tuân theo một cách máy móc.

Giáo viên sẽ dựa vào bộ sách thống nhất này để xây dựng bài giảng, đồng thời chủ động cập nhật các kiến thức mới, bổ sung từ internet và các nguồn khác để làm phong phú thêm nội dung bài học. Việc này không chỉ giúp giáo viên đi đúng hướng mà còn tránh tình trạng "lạc lối" giữa quá nhiều bộ sách như hiện nay, ông Huỳnh Thanh Phú nhận định.

Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân tin rằng việc có một bộ SGK chung là tầm nhìn quản lý vĩ mô của Nhà nước và Bộ Chính trị, nhằm định hướng và đảm bảo chất lượng giáo dục một cách đồng bộ trên toàn quốc.

Đồng quan điểm, ông Lê Hồng Thái, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phan Văn Trị, phường Cầu Ông Lãnh, TPHCM, cũng nhấn mạnh sự thống nhất là ưu điểm lớn nhất của chủ trương này. Việc thống nhất một bộ SGK toàn quốc giúp các trường dễ dàng triển khai việc giáo dục và dạy học.

"Khi cả nước thống nhất một bộ sách SGK, việc quản lý, kiểm tra đánh giá và so sánh chất lượng dạy học giữa các tỉnh, thành sẽ thuận lợi hơn nhiều", ông Thái nói.

Sách giáo khoa thống nhất: Không phải trở lại lối mòn

Bên cạnh nhiều thuận lợi, việc có một bộ sách thống nhất cũng tiềm ẩn những lo ngại. Các giáo viên, nhà quản lý, chuyên gia cho rằng cần có giải pháp để tránh tình trạng giáo viên phụ thuộc vào SGK, thiếu sự sáng tạo và quay lại lối dạy tủ, học vẹt.

Ông Lê Hồng Thái cho rằng, về lý thuyết một bộ sách dùng chung sẽ khó có sự đa dạng như nhiều bộ sách, ngữ liệu sẽ hạn chế, tính sáng tạo ít nhiều bị bó hẹp.

Do đó, ông nhấn mạnh cốt lõi của sự thành công nằm ở đội ngũ giáo viên. Họ phải không ngừng tìm tòi, đổi mới để làm phong phú bài giảng. Trong khi đó, các cấp quản lý cần cởi mở, linh hoạt để khuyến khích sự sáng tạo. 

Ông Thái kiến nghị, bộ sách SGK thống nhất cần xây dựng thật chuẩn, mang tính “khung” tham khảo, còn giáo viên được chủ động lựa chọn ngữ liệu dạy học.

Tương tự, bà Nguyễn Thị Hẹn chia sẻ, việc có 1 bộ SGK thống nhất có nhiều ưu điểm, song, cũng sẽ có hạn chế nếu như giáo viên không có tinh thần đổi mới, sáng tạo.

Nữ giáo viên lo ngại thầy cô có thể sẽ bị phụ thuộc vào SGK, không mở rộng ngữ liệu, lâu dần dẫn tới đề thi theo khuôn mẫu, trở về lối học vẹt, học thuộc lòng như trước đây.

“Tôi kỳ vọng việc đổi mới SGK kèm theo đổi mới phương pháp giảng dạy. Giáo viên cần được tập huấn kỹ càng trước khi chính thức sử dụng bộ sách mới trên toàn quốc. Việc này cần làm kỹ chứ không vội vàng, đốt cháy giai đoạn”, bà Hẹn chia sẻ.

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, Điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình GDPT năm 2018, Tổng Chủ biên sách giáo khoa môn tiếng Việt – ngữ văn, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống”, nhận định mục tiêu cuối cùng của một bộ SGK thống nhất vẫn là “phải nâng cao chất lượng dạy và học” như Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo.

Theo ông Hùng, với Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD&ĐT, công cuộc đổi mới chương trình và SGK chuyển sang giai đoạn mới, từ “một chương trình, nhiều SGK” sang “một chương trình, một bộ SGK thống nhất”. 

Ông bày tỏ cần chờ thêm định hướng rõ ràng hơn của cấp quản lý để biết rõ “một bộ SGK thống nhất” có đồng nghĩa với “một bộ SGK duy nhất” hay không.

Một tiết học sách giáo khoa chương trình giáo dục phổ thông mới của học sinh TP Cần Thơ (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Dẫu vậy, ông cho rằng dù biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn hay lựa chọn trong các bộ sách hiện hành để có bộ SGK thống nhất thì các bộ sách đang dùng vẫn nên được tiếp tục lưu hành, nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học.

Đây là một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt”, “tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” như Nghị quyết 29 đã khẳng định.

Cũng theo vị Tổng chủ biên, việc lưu hành một số tài liệu dạy học khác ngoài bộ SGK thống nhất còn giúp giảm nhẹ nguy cơ hệ thống giáo dục trở lại với lối dạy học đóng khung trong một cách tiếp cận duy nhất, gây tổn hại đến mục tiêu đào tạo những con người có năng lực sáng tạo - một năng lực góp phần quyết định việc đào tạo nên nguồn nhân lực chất lượng cao.

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng nhấn mạnh thêm tới việc sử dụng nguồn học liệu mở tạo điều kiện cho việc tiếp tục đổi mới kiểm tra đánh giá.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/mot-bo-sach-giao-khoa-thong-nhat-toan-quoc-giam-ganh-nang-tranh-loi-mon-20250915075845434.htm