Nghệ sĩ sân khấu sau cánh màn nhung

Nghệ sĩ Ưu tú Thanh Bình vào vao Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo trên sân khấu vở chèo "Hào khí Bạch Đằng Giang". Ảnh: ĐỖ HIỀN

Đằng sau ánh đèn rực rỡ và những tràng pháo tay, mỗi nghệ sĩ sân khấu vẫn lặng lẽ tự hóa thân, tự tô điểm cho chính mình trước khi bước ra sân khấu. Họ không chỉ là diễn viên, mà còn là người họa sĩ khắc họa nhân vật bằng tất cả sự tinh tế và đam mê…

Tự họa chân dung vai diễn

Tối 8/10, trong không gian linh thiêng của đền Kiếp Bạc, nơi khói trầm hòa cùng tiếng trống hội ngân vang, trích đoạn “Thế trận lòng dân” trong vở chèo “Hào khí Bạch Đằng Giang” do các nghệ sĩ, diễn viên Đoàn Chèo, Nhà hát Sân khấu Truyền thống Hải Phòng biểu diễn để lại nhiều xúc cảm sâu đậm trong lòng người xem khi tham gia Lễ hội mùa Thu Côn Sơn - Kiếp Bạc năm 2025. Nhưng ít ai biết, trước khi sân khấu sáng đèn, phía sau cánh gà là thế giới khác - yên ả mà khẩn trương, nơi nghệ sĩ lặng lẽ tự hóa thân vào nhân vật bằng chính đôi tay của mình.

Giữa ánh đèn vàng hắt ra từ chiếc gương nhỏ, Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Thị Mai tỉ mỉ chấm từng nét cọ, tự vẽ hàm răng nhuộm đen đặc trưng của người phụ nữ xưa, hóa thân vào vai bà hàng nước trong vở chèo. Mái tóc bạc được chải gọn dưới lớp khăn nâu, gương mặt giản dị mà vẫn toát lên vẻ duyên dáng, mộc mạc của người dân vùng sông nước. “Cái răng, mái tóc là góc con người - chỉ cần lệch một chút là mất đi hồn của vai diễn. Tôi quen tự làm hết để khi bước ra sân khấu, mình thực sự là nhân vật ấy”, chị chia sẻ trong khoảnh khắc vội vã chuẩn bị trước giờ biểu diễn.

Cách đó không xa, Nghệ sĩ Ưu tú Thanh Bình, người đảm nhận vai Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, đang soi gương tán phấn, chỉnh lại đường chân mày ngang dày, ánh mắt sắc lạnh mà bao dung. Vẻ trang nghiêm của bậc minh chủ, sự uy vũ của người thống lĩnh ba quân, tất cả bắt đầu từ khâu hóa trang. Anh nói: “Vai Đức Thánh Trần không chỉ cần kỹ thuật biểu diễn mà phải có thần thái. Hóa trang chính là cách giúp mình nhập tâm, cảm nhận trọn vẹn tinh thần nhân vật. Tôi luôn tự tay hóa trang để giữ được mạch cảm xúc ấy...”.

Giữa không gian chật hẹp của hậu trường, mỗi nghệ sĩ đều lặng lẽ vẽ nên thế giới của riêng mình. Không ồn ào, náo nhiệt, chỉ có sự tập trung, tỉ mỉ và niềm tin của mỗi nghệ sĩ rằng mỗi lớp phấn, nét son sẽ giúp họ gửi trọn linh hồn vào nhân vật. Và khi tiếng trống mở màn vang lên, họ bước ra, không còn là chính mình, mà hóa thân thành những con người của lịch sử, của ký ức dân tộc.

Họa sĩ sân khấu thầm lặng

Hóa trang trong sân khấu không chỉ là việc bôi phấn, vẽ mày mà là nghệ thuật tạo hình. Ảnh: ĐỖ TUẤN

Ở các đơn vị nghệ thuật truyền thống, việc nghệ sĩ tự chuẩn bị hóa trang trở thành một phần nghề nghiệp - vừa là trách nhiệm, vừa là niềm tự hào. Hóa trang trong sân khấu không chỉ là việc bôi phấn, vẽ mày mà là nghệ thuật tạo hình. Người nghệ sĩ phải hiểu rõ tâm lý, tính cách, địa vị xã hội và độ tuổi của nhân vật để lựa chọn sắc độ phù hợp. Một nét kẻ quá đậm có thể làm nhân vật trở nên dữ dằn, một đường phấn thiếu sáng có thể khiến ánh nhìn mất đi thần thái. Vì thế, họ luôn học hỏi, quan sát và rèn luyện đôi tay khéo léo để “vẽ” nên linh hồn nhân vật.

Khi dựng vở “Nhiệm vụ hoàn thành” (11/2024), nguyên Trưởng đoàn Kịch nói Hải Phòng (nay là Đoàn Kịch nói thuộc Nhà hát Sân khấu Truyền thống Hải Phòng) Trần Trung Hiếu từng tiết lộ: Việc hóa trang với nhân vật có thật, đặc biệt là những nhân vật lịch sử như Đại tướng Võ Nguyên Giáp hay Chủ tịch Hồ Chí Minh là khâu vô cùng khó. Hóa trang vai Bác Hồ được xem là một trong những thử thách lớn nhất trong sân khấu lịch sử. Bởi Bác không chỉ là nhân vật được kính trọng mà còn là hình mẫu quen thuộc trong tâm thức công chúng, nên nếu lớp trang điểm, râu tóc, màu da, nét mặt... không thật tinh tế sẽ dễ gây cảm giác gượng gạo hoặc xa lạ.

Khác với sân khấu hiện đại có đội ngũ hóa trang chuyên nghiệp, khi đi lưu diễn, các nghệ sĩ thường phải tự lo toàn bộ. Họ mang theo hộp phấn, cọ vẽ, tóc giả, râu, thậm chí tự chế sáp để tạo hình cho phù hợp. Không ít lần, hậu trường chỉ là góc nhỏ sau sân khấu, chiếc gương cũ và bóng đèn yếu ớt, vậy mà các nghệ sĩ vẫn say sưa vẽ nên chân dung của hàng trăm nhân vật khác nhau.

Công việc hóa trang đòi hỏi sự tỉ mỉ và lòng yêu nghề sâu sắc. Bởi chỉ cần sơ sẩy, vai diễn có thể mất đi sự chân thật. Nhưng chính trong khoảnh khắc tĩnh lặng ấy, người nghệ sĩ tìm thấy niềm vui - được tự tay tạo nên hình hài cho nhân vật, để khi bước ra ánh sáng, họ tỏa sáng bằng chính mồ hôi, công sức và tình yêu nghề của mình.

Hóa trang vì thế không chỉ là kỹ năng mà còn là một phần linh hồn sân khấu, giúp nghệ sĩ “biến hóa” từ đời sang vai, từ người thường thành nhân vật, từ hiện tại vào quá khứ. Và đằng sau mỗi lớp phấn là câu chuyện về sự cống hiến thầm lặng - về những con người vẫn ngày ngày âm thầm giữ lửa nghệ thuật truyền thống trong thời đại mới.

Khi màn nhung khép lại, công chúng nhớ đến nhân vật, còn nghệ sĩ nhớ về khoảnh khắc soi mình trong gương - nơi họ đã sống, đã tin, và gửi cả trái tim vào vai diễn. Họ là những người kể chuyện không chỉ bằng lời hát, ánh mắt, mà còn bằng những nét vẽ từ lòng say nghề - những người họa sĩ thầm lặng của sân khấu.

HẢI HẬU

Nguồn: https://baohaiphong.vn/nghe-si-san-khau-sau-canh-man-nhung-523703.html