Nghệ thuật đính cườm của người Xá Phó

Mỗi tộc người thiểu số đều có nét riêng trong thiết kế, nghệ thuật tạo hình, làm nên sự đặc sắc trên bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình. Cũng từ vải bông, vải lanh nhuộm chàm, rồi thêu thổ cẩm như một số dân tộc khác, nhưng dân tộc Xá Phó ở vùng cao Lào Cai lại có thêm một nét đặc trưng, làm nên sự độc đáo trong văn hóa trang phục. Đó là nghệ thuật đính cườm tạo thành hoa văn thổ cẩm trên váy áo của họ.

Hoa văn từ hạt cườm thực sự là nét độc đáo, nổi bật trên trang phục truyền thống của dân tộc Xá Phó.

Chia sẻ về cách làm thổ cẩm truyền thống từ hạt cườm, chị Lý Thị Ngay, thôn Nậm Kéng, xã Liên Minh, thị xã Sa Pa cho biết: Thổ cẩm của dân tộc Xá Phó có sự độc đáo riêng, ngoài hoa văn thêu tay, còn có nghệ thuật đính cườm… Đây cũng là công đoạn khó nhất trong nghề thêu may trang phục truyền thống dân tộc Xá Phó. Chính vì vậy, trong các gia đình người Xá Phó, phụ nữ đều dạy con mình từ tấm bé về kỹ thuật đính hạt cườm này rồi. Các bé gái ở bản Xá Phó đều biết thu hái hạt cườm, cầm kim xâu hạt cườm và đính hoa văn theo sự chỉ bảo của bà, của mẹ…

Trong gia đình người Xá Phó, phụ nữ đều dạy con mình kỹ thuật đính hạt cườm tạo hoa văn trên vải để may trang phục truyền thống.

Cườm để đính trên áo người Xá Phó là loại cườm hạt nhỏ dài, ở giữa có lỗ, có thể xỏ kim, chỉ qua. Bà con Xá Phó thường để giống và gieo hạt sau khi thu hoạch, nên hạt cườm được duy trì trồng hằng năm để phục vụ nhu cầu thêu hoa văn trang trí trang phục của chính họ. Cây cườm được bà con Xá Phó trồng tại một số địa phương trong tỉnh như: Liên Minh (thị xã Sa Pa), Sơn Thủy (Văn Bàn), Kim Sơn (Bảo Yên), Hợp Thành (thành phố Lào Cai)...

Cũng giống như mùa vụ của cây lúa nước, cứ tầm tháng 1, tháng 2, bà con gieo giống cườm để ươm cây, sau đó khoảng hơn một tháng khi có cây con thì mới đem cây ra trồng. Mùa thu hoạch hạt cườm vào khoảng tháng 8 hằng năm, khi ấy cườm đã đủ độ già để đính áo. Hạt cườm “chín” đủ độ, khi thêu lên trang phục, nhìn hạt cườm bóng và đẹp hơn, hoa văn cũng sẽ bắt mắt hơn. Thường thì, thu hoạch cườm xong, bà con đem phơi khô cườm, rồi mới đính trên váy, áo thổ cẩm và trang trí lên các trang phục, đồ dùng khác.

Người Xá Phó thu hoạch hạt cườm vào mùa thu, khi ấy cườm đã đủ độ già để đính áo.

Cườm được đính nghệ thuật, tạo hoa văn giống như thổ cẩm thêu tay bằng chỉ màu vậy. Mỗi một chiếc váy, áo người Xá Phó sáng tạo đính cườm theo những mẫu hoa văn khác nhau, không trùng lặp. Đặc biệt, bà con Xá Phó còn sáng tạo, kết hợp giữa hoa văn thêu chỉ màu và hoa văn đính cườm, để tạo nên một mảnh thổ cẩm độc đáo, khi tạo thành trang phục, sẽ làm nên sự sinh động, uyển chuyển cả về màu sắc và hoa văn thổ cẩm.

Theo bà Nguyễn Thị Minh Tú, Trưởng phòng Quản lý Di sản, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, hoa văn từ hạt cườm thực sự là nét độc đáo, nổi bật trên trang phục truyền thống của dân tộc Xá Phó. Người ta thật dễ dàng để nhận diện về thổ cẩm Xá Phó, khác hẳn với trang phục thổ cẩm của dân tộc khác, bởi những hoa văn hạt cườm trên áo, váy.

Trên chiếc áo của phụ nữ Xá Phó, cườm được đính tạo hoa văn ở phía trước ngực và phía sau lưng, tạo thành mảng hoa văn cườm với nhiều hình khối, tạo sóng hoặc ô vuông, hình hoa đối xứng, nổi bật trên nền vải bông nhuộm chàm. Còn trên áo của đàn ông Xá Phó, họ chỉ đính điểm xuyết rất ít cườm trên tay áo, sau lưng áo, hàng khuy áo và bên hông gấu áo chàm.

Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Xá Phó gồm áo và chân váy, cổ áo khoét hình vuông, đính cườm thành các hoa văn đối xứng chạy dài xuống thân áo. Mảng dưới áo thường được thêu hoa văn hình cánh bướm, mái che và hoa văn zic zắc. Phần chân váy cũng được trang trí hoa văn như trên thân áo, ngoài ra còn kết hợp với hình cây thông, hình ngọn núi, hình ngôi sao… Mỗi bộ trang phục phụ nữ làm ra đều có hoa văn khác nhau, tùy thuộc vào sự sáng tạo của từng người, sự khéo tay và trí tượng tưởng để thêu chỉ và đính cườm. Vì thế, bộ trang phục váy áo thổ cẩm của dân tộc Xá Phó rất đặc sắc.

Không chỉ may trang phục truyền thống, ngày nay, người Xá Phó còn đính cườm trang trí trên túi vải chàm, gối tựa lưng, tranh vải treo tường, khăn trải bàn...

Ngày nay, từ nghệ thuật đính cườm, nhiều họa tiết thổ cẩm của dân tộc Xá Phó được các nhà thiết kế thời trang chọn lọc, sáng tạo trên các sản phẩm thời trang kể cả trang phục biểu diễn lẫn trang phục mặc thường ngày. Với những biến tấu phù hợp, họa tiết làm điểm nhấn hài hòa, thổ cẩm và nghệ thuật đính cườm của dân tộc Xá Phó đã được lan tỏa trong đời sống đương đại.

Ở bất cứ bộ trang phục truyền thống của dân tộc nào cũng đều thể hiện sinh động bản sắc văn hóa của dân tộc đó, cũng như phản ánh một cách đầy đủ đời sống sinh hoạt thường ngày… lên bức tranh thổ cẩm, in dấu trên trang phục. Nghệ thuật đính cườm và thêu tay thổ cẩm của dân tộc Xá Phó cũng mang những đặc điểm đó, đang được phụ nữ ở các bản làng người Xá Phó gìn giữ, bảo tồn giá trị truyền thống và phát huy thành nghề thủ công, mang lại nguồn thu nhập thêm trong những mùa vụ nông nhàn.

Nguồn: https://baolaocai.vn/nghe-thuat-dinh-cuom-cua-nguoi-xa-pho-post400213.html