Cây cột lễ (còn gọi cây nêu) là nơi người Co thể hiện giá trị nghệ thuật điêu khắc, trang trí, tạo hình đã có từ lâu đời. Trong các nghiên cứu trước đây của mình, nhà dân tộc học Nguyễn Tri Hùng cho rằng, cây nêu luôn gắn liền với đời sống tinh thần của người Co, là môi trường hình thành, phát triển, tồn tại, lưu truyền nghệ thuật tạo hình dân gian và các loại hình nghệ thuật khác.
Nghệ thuật tạo hình ở cây nêu và bộ gu của người Co chủ yếu là khắc vạch phối hợp với tô màu, đường nét thể hiện trên một nền màu có sẵn, hoặc màu tô. Các nhà nghiên cứu cho rằng, việc tạo hình đối với người Cor không đơn thuần để cho đẹp mắt, mà là sự gửi gắm ước nguyện đến thần linh, cầu mong thần linh phù hộ để cuộc sống tốt đẹp hơn.
PGS-TS. Võ Quang Trọng - Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nhận định, các nghệ nhân người Co có năng khiếu thẩm mỹ, tài năng sáng tạo nghệ thuật qua chế tác, trang trí đặc sắc cây nêu và bộ gu.
Cây cột lễ làm bằng cây gỗ, nhưng phải là cây chò chỉ, cây không bị kiến, chim đục lỗ, không bị dây leo xung quanh. Theo lời giải thích của một số người già dân tộc Co, họ chọn cây chò chỉ là vì cây rất chắc, là biểu tượng của sự cứng cáp, sức mạnh, dẻo dai của người Co.
Người Co trang trí cây cột lễ chia làm ba phần, mỗi phần lại có cách trang trí, điêu khắc, chạm trổ khác nhau. Thông tin từ hồ sơ công nhận di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật trang trí cây nêu và bộ gu của người Co, phần quan trọng nhất của cây nêu là ở giữa của thân cột lễ, được người Co tập trung để tạo thành hệ thống các dãy hoa văn liên tục.
Trên mô-típ các dãy hoa văn được hình học hóa như hình tròn, tam giác, hình thoi, chấm, đoạn thẳng, đường cong tạo thành những hình cây hoa, sao bốn cánh, tám cánh xuất hiện đều khắp ở giữa thân cột lễ. Cách thức trang trí tập trung thành dải, ôm quanh một trục hoặc phân bố theo các cạnh hay theo mảng tròn trên tấm gỗ.
Vòng tròn màu đỏ, hình dáng lớn hơn dùng làm biểu tượng của thần mặt trời, còn các vòng đen nhỏ hơn là biểu tượng của thần mặt trăng được trang trí qua trục thân gỗ. Đó là lý do người Co luôn dựng cột lễ đâm trâu vào buổi sáng. Và với yếu tố này hình vẽ mặt trời bao giờ cũng quay về hướng Đông.
Nếu cây nêu truyền thống được người Co xem là tâm điểm nghi thức cúng tế ở ngoài sân, ngoài trời thì bộ gu, thường làm bằng gỗ, được xem là tâm điểm của nghi thức cúng tế ở trong nhà.
Người Co có 4 loại gu gỗ thường chỉ treo trong nhà, gồm: gu bla treo giữa nhà, gu mók treo ở cửa ra vào nhà, gu mók tum treo ở cửa ra vào bếp và gu tum treo ở giữa bếp. Trong đó, gu bla được trang trí cầu kỳ, công phu nhất, thường có các linh vật và muông thú. Người Co chia gu bla thành hai loại là gu trống và gu mái, tiếng Co gọi là gu pô và gu pi.
Mỗi tấm, nhánh của gu đều là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc của những nghệ nhân người Co khéo tay, mô phỏng, tái hiện cuộc sống đời thường và quan niệm của họ về các thần linh, vũ trụ, tín ngưỡng, niềm tin…
Trước khi treo các bộ gu, người Co cũng thực hiện các nghi lễ tâm linh như cúng dựng cây nêu. Ngoài treo ở trong nhà, các bộ gu còn được tái hiện, treo trang trí làm điểm tọa lạc để thờ các thần linh trên cây nêu ở ngoài trời.
Trong tác phẩm “Văn hóa bản địa miền núi”, nhà dân tộc học Nguyễn Tri Hùng cho rằng, nghệ nhân Co thường sử dụng cây cỏ, thảo quả từ rừng để tạo ra các màu, vẽ các hình tượng của núi rừng trang trí lên cây cột lễ đâm trâu. Họ quan niệm rằng, hình của núi rừng là ngôi nhà chung, là người bạn, là sự sống của người Co trên vùng Trường Sơn - Tây Nguyên. Và những họa tiết này thể hiện sự gắn bó của người Co với môi trường sống và núi rừng.
Mới đây, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch tiếp tục công nhận nghệ thuật trang trí trên cây nêu và bộ gu của người Co tại Trà Bồng (Quảng Ngãi) là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Nguồn: https://baodanang.vn/nghe-thuat-tao-hinh-tren-cot-le-cua-nguoi-co-3305716.html
![[Ảnh] Bế mạc Hội nghị lần thứ 13 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/10/08/1759893763535_ndo_br_a3-bnd-2504-jpg.webp)
Bình luận (0)