Những ngôi nhà in dấu son tình dân - nghĩa Đảng ở Nghệ An

1. Cuộc sống nơi vùng quê Thanh Phong (huyện Thanh Chương cũ), nay thuộc xã Đại Đồng, tỉnh Nghệ An đã có nhiều đổi thay, khởi sắc. Nhà cửa khang trang, đường quê được rải nhựa, bời bời đồng lúa, bãi ngô. Người dân nơi đây luôn tự hào quê mình từng là cơ sở cách mạng với chứng tích cây sui Diên Tràng và nhà thờ họ Nguyễn Duy, Nguyễn Ích. Trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, xã Thanh Phong được Tỉnh ủy Nghệ An chọn làm cơ sở hoạt động.

3 di tich — Nhà thờ họ Nguyễn Duy, xã Đại Đồng, nơi làm việc của đồng chí Nguyễn Tiềm - Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930-1931). Ảnh: Công Kiên

Thời điểm ấy, đồng chí Nguyễn Tiềm - Bí thư Tỉnh ủy được vợ chồng ông Nguyễn Duy Dính - Trưởng họ Nguyễn Duy tạo điều kiện làm việc tại thượng điện của nhà thờ. Gian hạ điện trở thành nơi hội họp, bàn thảo kế hoạch, tiếp nhận báo cáo và chỉ đạo phong trào.

Để bảo đảm an toàn, con cháu trong họ tổ chức canh gác nghiêm ngặt, phát tín hiệu khi có người lạ hoặc binh lính đi qua. Cùng với cây sui Diên Tràng, nhà thờ họ Nguyễn Duy sau này được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia.

4 di tich — Nhà thờ họ Nguyễn Ích, xã Đại Đồng, nơi ấn loát tài liệu của Đảng trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930-1931). Ảnh: Công Kiên

Nhà thờ họ Nguyễn Ích nằm sát với nhà thờ họ Nguyễn Duy, thời điểm ấy được Ban Thường vụ Tỉnh ủy mượn làm nơi ấn loát tài liệu như công văn, chỉ thị và truyền đơn kêu gọi đấu tranh. Trưởng ban ấn loát là đồng chí Hoàng Văn Tâm, là Bí thư Huyện ủy đầu tiên của huyện Nghi Lộc.

Cách đó một đoạn ngắn, nhà thờ họ Nguyễn Bá được chọn làm nơi lưu trữ, cất giữ tài liệu của Đảng, cũng là nơi diễn ra Hội nghị kiện toàn tổ chức và triển khai Nghị quyết Thanh đảng do đồng chí Nguyễn Phong Sắc - Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ điều hành. Nhờ đó, phong trào cách mạng ngày càng lên cao, đặc biệt ở các huyện Thanh Chương, Nam Đàn và Anh Sơn. Quần chúng khắp nơi đã vùng lên tranh đấu, khẳng định tinh thần đoàn kết và sức mạnh vô địch dưới sự soi đường, chỉ lối của Đảng.

2. Cũng là di tích lịch sử quốc gia, nhà thờ họ Hoàng Trần ở Đặng Sơn (huyện Đô Lương cũ), nay là xã Đô Lương là cơ sở hoạt động của chi bộ đảng địa phương trong những ngày đầu thành lập. Dòng họ Hoàng Trần có nhiều người đứng về phía cách mạng, tiêu biểu là ông Hoàng Trần Siêu (1870 - 1949)- người đã từ chối các tước vị của triều đình và xin bà con dòng tộc lấy từ đường mở lớp dạy học, khai mở tri thức cho con em trong vùng.

Ông Hoàng Trần Siêu còn đứng ra vận động con cháu và nhân dân trong vùng phản đối thực dân Pháp kết án Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, bị địch bắt giam vì tội “tham gia hoạt động cộng sản”. Ra tù, trở về quê hương, ông tiếp tục hoạt động, được công nhận “Người có công hoạt động cách mạng”.

Chi bộ Đảng ở Đặng Sơn được thành lập (3/1930), nhà thờ họ Hoàng Trần trở thành nơi hội họp và in ấn, cất giấu tài liệu. Những năm tháng cao trào Xô viết sục sôi, nơi đây lại được chọn làm điểm hội họp, cũng là nơi làm việc của chính quyền Xô viết địa phương.

6 di tich — Am thờ các liệt sỹ trong khuôn viên nhà thờ họ Hoàng Trần, xã Đô Lương. Ảnh: Công Kiên

Một trong những vị “thủ lĩnh” của phong trào cách mạng ở phủ Anh Sơn lúc ấy là Hoàng Trần Thâm (1909 - 1931). Năm 1930, ông được đồng chí Nguyễn Phong Sắc - Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ giới thiệu và kết nạp vào Đảng, một thời gian sau được bầu làm Bí thư Phủ ủy Anh Sơn. Tại cuộc biểu tình ngày 1/6/1930 ở đình Phú Nhuận, đồng chí Hoàng Trần Thâm đã đứng lên diễn thuyết, phân tích rõ bản chất, âm mưu thâm độc của kẻ thù và chỉ rõ con đường đấu tranh cách mạng, đi tới độc lập, tự do.

Tiếp đến, ngày 8/9/1930, đồng chí lãnh đạo nhân dân khắp toàn phủ Anh Sơn tiến hành biểu tình, đấu tranh cách mạng. Ngày 12/4/1931, đồng chí bị địch bắn lén và hy sinh trong lúc đang diễn thuyết tại vùng Hạnh Lâm (Thanh Chương).

Để vinh danh và ghi nhớ công lao đóng góp cho cách mạng, năm 1994, cùng với đình Phú Nhuận, nhà thờ họ Hoàng Trần được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử quốc gia. Đồng thời, 11 gia đình trong họ được Chính phủ tặng Bằng khen vì có công với nước.

Và trong khuôn viên nhà thờ, dòng họ lập một am thờ dành riêng cho 65 người con hy sinh trong sự nghiệp chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, trong đó có 7 liệt sỹ hy sinh trong thời kỳ đấu tranh 1930-1931. Bên cạnh đó, họ Hoàng Trần còn có 45 là cán bộ tiền khởi nghĩa, là nòng cốt trong việc lãnh đạo nhân dân nổi dậy giành chính quyền, góp phần làm nên sự thành công của Cách mạng tháng Tám (1945).

3. Năm 1991, nhà cụ Hoàng Viện ở xã Châu Nhân (huyện Hưng Nguyên cũ), nay thuộc xã Lam Thành được công nhận Di tích lịch sử quốc gia. Đồng thời, thôn Châu Sơn (thuộc làng Phúc Mỹ xưa) được tặng Bằng có công với nước vì “đã nêu cao tinh thần yêu nước, tích cực đấu tranh chống đế quốc, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cuộc cách mạng Tháng Tám”. Cùng với đó, 11 gia đình trong làng cũng được tặng Bằng có công với nước, 4 gia đình được trao tặng Kỷ niệm chương.

Di tích Nhà cụ Hoàng Viện, xã Lam Thành. Ảnh: Công Kiên

Cụ Hoàng Viện là một trong những đảng viên đầu tiên của xã Hưng Châu (cũ), là người có tư tưởng tiến bộ, tích cực hoạt động xã hội, kết giao rộng rãi và sẵn sàng giúp đỡ bạn bè. Tháng 7/1930, tại nhà riêng của cụ Hoàng Viện, chi bộ Phúc Mỹ được thành lập, phong trào cách mạng ngày càng lan tỏa và bắt rễ vào đời sống nhân dân. Vì thế, làng Phúc Mỹ được Xứ ủy Trung Kỳ chọn làng làm cơ sở hoạt động, đặc biệt là trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Phía sau làng có núi Nhón, các đồng chí tham gia hoạt động dễ dàng rút lui khi bị địch truy lùng. Nhà cụ Hoàng Viện trở thành nơi hội họp, là “căn cứ” của phong trào cách mạng. Những gia đình xung quanh cũng được chọn làm nơi in ấn tài liệu, báo chí và tuyền đơn như nhà cụ Hoàng Tuôn, Hoàng Em, Hoàng Xí. Những tờ báo của Xứ ủy lúc bấy giờ như “Lao khổ”, “Tiến lên” được chế bản tại làng Phúc Mỹ.

Các hiện vật được trưng bày tại di tích Nhà cụ Hoàng Viện. Ảnh: Công Kiên

Ngày 12/9/1930, hàng vạn nông dân Hưng Nguyên và công nhân Bến Thủy tổ chức biểu tình, đấu tranh mạnh mẽ khiến kẻ địch hoang mang, lo sợ. Nhân dân và Tự vệ đỏ làng Phúc Mỹ hăng hái đứng vào hàng ngũ đấu tranh. Chi bộ Phúc Mỹ còn tổ chức mít tinh, diễn thuyết để nhân dân hiểu rõ hơn bản chất của chế độ thực dân – phong kiến, không khí cách mạng ngày càng sục sôi. Trên cơ sở đó, tháng 12/1930, ở Phúc Mỹ, chính quyền Xô viết đã ra đời.

Tiếp đến, năm 1939, trong phong trào đấu tranh Dân chủ, các đồng chí Trần Qùy, Bùi San, Chu Huy Mân, Trần Văn Quang đã về Phúc Mỹ để tập hợp lực lượng và lập lại cơ sở cách mạng. Năm 1940, đồng chí Mười Cúc (tức Nguyễn Văn Linh) về hoạt động tại Phúc Mỹ và chọn nhà cụ Hoàng Viện làm nơi hội họp. Gần 5 năm sau, ngày 8/8/1945, cũng tại ngôi nhà này, Việt Minh liên tỉnh triển khai kế hoạch tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

Những di tích nêu trên là minh chứng sinh động về một thời kỳ đấu tranh sôi nổi dưới sự lãnh đạo Đảng, giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về sự gắn bó máu thịt giữa Đảng và dân, giữa dân với Đảng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đấu tranh.