Những sai lầm nào cần tránh khi chọn ngành học?

Việc này không chỉ gây lãng phí thời gian, chi phí học tập mà còn ảnh hưởng đến lộ trình phát triển của sinh viên. Do đó việc lựa chọn ngành học ngay từ đầu đóng vai trò quan trọng, giúp người học định hướng rõ ràng và tránh những thay đổi không cần thiết trong quá trình học đại học.

Đừng chạy theo số đông khi chọn ngành học

Tham gia nhiều chương trình tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp do báo Tuổi Trẻ phối hợp các đơn vị tổ chức, trong đó có Ngày hội tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp 2025 tại TP.HCM vừa qua, ThS Cù Xuân Tiến - trưởng phòng tuyển sinh và công tác sinh viên Trường đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM - cho biết nhiều bạn trẻ thường mắc phải những sai lầm tưởng chừng nhỏ nhưng lại ảnh hưởng lớn đến việc chọn ngành học.

Một số học sinh bỏ qua những yếu tố quan trọng như nhu cầu thị trường lao động, điều kiện cá nhân (sức khỏe, học phí, hoàn cảnh gia đình…), hoặc hiểu sai về ngành nghề.

Điều này dẫn đến lựa chọn chưa chính xác, tân sinh viên sẽ thất vọng về ngành học, không có động lực học tập.

Số khác chọn ngành nghề theo xu hướng số đông, chọn “ngành hot”, chọn vì dễ kiếm việc, lương cao. Hoặc chọn ngành nghề theo mong muốn của gia đình, bạn bè mà không cân nhắc nó có phù hợp với đam mê, khả năng thực sự của bản thân hay không.

Tuy nhiên cần lưu ý rằng với có những ngành nghe có vẻ “hot”, nhưng khi các em ra trường, tình hình có thể khác.

Ngoài ra việc không tìm hiểu kỹ quy chế tuyển sinh của Bộ GD-ĐT sẽ dẫn đến đặt sai thứ tự nguyện vọng, khiến bản thân trúng tuyển vào ngành không mong muốn hoặc không phù hợp với năng lực của mình.

“Đừng quyết định vội vàng, hãy dành thời gian suy nghĩ và tìm hiểu kỹ. Đồng thời chuẩn bị phương án dự phòng nếu không trúng tuyển hoặc không phù hợp. Ví dụ khi không trúng ngành y, các em có thể chọn ngành dược hoặc điều dưỡng”, ông Tiến khuyên nhủ.

Bên cạnh đó một sai lầm phổ biến khác khi chọn ngành là nhiều học sinh đặt nặng việc chọn trường “top”.

TS Nguyễn Trung Nhân, trưởng phòng đào tạo Trường đại học Công nghiệp TP.HCM, cho rằng khi chọn ngành học, học sinh không nên quá chú trọng vào danh tiếng của trường, mà cần ưu tiên ngành phù hợp với bản thân.

Cùng một ngành nhưng điểm chuẩn giữa các trường có thể khác nhau, tuy nhiên điểm đầu vào không quyết định hoàn toàn chất lượng đào tạo hay năng lực sinh viên sau khi tốt nghiệp.

“Một học sinh đạt 27 điểm chưa chắc đã có khả năng học tập và phát triển tốt hơn một học sinh đạt 25 điểm. Bởi thành công trong học tập và nghề nghiệp còn phụ thuộc vào sự phù hợp với ngành học, phương pháp học tập và sự cố gắng của mỗi cá nhân” - TS Nhân nhận định.

Cần chuẩn bị kỹ lưỡng

Những sai lầm nào cần tránh khi chọn ngành học? - Ảnh 2. — Thí sinh tìm hiểu thông tin tại Ngày hội tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp 2025 do báo Tuổi Trẻ tổ chức tại TP.HCM - Ảnh: THANH HIỆP

Theo ThS Cù Xuân Tiến, để có quyết định phù hợp, học sinh cần chuẩn bị kỹ lưỡng. Trước tiên, cần đánh giá khả năng và điểm mạnh của bản thân bằng các bài trắc nghiệm hướng nghiệp như MBTI hay Holland Code để có cái nhìn tổng quan về ngành nghề.

Bên cạnh đó việc tìm hiểu kỹ về ngành học thông qua sách báo, Internet, các buổi tham quan thực tế, trò chuyện với người trong ngành hoặc chuyên gia tư vấn tuyển sinh cũng rất quan trọng.

Ngoài ra học sinh nên cởi mở trao đổi với gia đình, bạn bè để nhận được những góp ý khách quan, đồng thời xem xét nhu cầu thị trường lao động và điều kiện cá nhân để đảm bảo lựa chọn có tính bền vững.

Đối với phụ huynh và giáo viên, khi hỗ trợ các em lựa chọn ngành nghề, nên khuyến khích học sinh tự tìm hiểu bản thân. Mình chỉ đóng vai trò người dẫn đường, cùng tìm hiểu và cung cấp thông tin để các em đưa ra quyết định.

Và để không gây ra áp lực thì các phụ huynh và thầy, cô nên thực hiện theo phương châm là người “đồng hành, nhưng không áp đặt”, “định hướng, nhưng không quyết định thay”, “hỗ trợ, nhưng không kiểm soát”.

Điều này giúp học sinh có đủ không gian để tự lựa chọn con đường phù hợp với bản thân, đồng thời vẫn nhận được sự hướng dẫn cần thiết.

Những sai lầm nào cần tránh khi chọn ngành học? - Ảnh 3. — TS Nguyễn Trung Nhân, trưởng phòng đào tạo Trường đại học Công nghiệp TP.HCM, trả lời các câu hỏi của phụ huynh và học sinh tại Ngày hội tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp 2025 do báo Tuổi Trẻ tổ chức tại TP.HCM - Ảnh: T.T.D.

TS Nguyễn Trung Nhân khuyến khích học sinh chủ động trải nghiệm thực tế bằng cách tham gia các chương trình tham quan doanh nghiệp hoặc trò chuyện với những người đang làm trong lĩnh vực mong muốn để có cái nhìn khách quan về ngành học.

Ngoài ra học sinh có thể sử dụng các bài trắc nghiệm để đánh giá năng lực và sở trường. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý các bài trắc nghiệm hướng nghiệp chỉ có độ chính xác 70-80%, do đó học sinh cần quan sát thực tế và tự đánh giá khả năng của mình.

Ông cũng nhấn mạnh rằng các ngành nghề mà các trường đại học đào tạo đều có cơ hội và vị trí việc làm nhất định. Quan trọng là các em cần cố gắng hết mình và phát huy tốt năng lực của bản thân.

“Việc chuẩn bị từ sớm, ngay từ cấp hai, sẽ giúp học sinh có đủ thời gian và cơ hội để tìm hiểu bản thân, thay vì chỉ đến cấp ba mới bắt đầu định hình con đường của mình”, ông Nhân nhận định.

Nên chọn theo đam mê hay theo khả năng?

Nhiều học sinh thường nhầm lẫn giữa sở thích cá nhân và khả năng nghề nghiệp, dẫn đến đánh giá sai khả năng của bản thân.

Theo ThS Cù Xuân Tiến, đam mê là những gì bạn yêu thích, có thể dành nhiều thời gian mà không thấy chán, nó gắn liền với cảm xúc và sở thích cá nhân. Trong khi đó, khả năng là những gì bạn làm tốt một cách tự nhiên hoặc có thể phát triển qua rèn luyện.

Do đó khi chọn ngành nghề, học sinh cần xem xét xem đam mê và khả năng của mình có điểm chung hay không. Nếu vừa yêu thích vừa có năng lực, đó là dấu hiệu tích cực cho thấy có thể phát triển sự nghiệp lâu dài trong lĩnh vực đó.

Ngược lại nếu thích nhưng chưa giỏi, đây có thể là sở thích cá nhân hơn là hướng đi nghề nghiệp thực tế. Trong trường hợp này, học sinh nên cân nhắc học thêm để nâng cao kỹ năng hoặc tìm hướng đi phù hợp hơn.

“Một lựa chọn đúng đắn không chỉ giúp bạn có sự nghiệp bền vững mà còn mang lại niềm vui và động lực trong công việc tương lai”, ông Tiến nhận định.

Không nên phụ thuộc vào các bài trắc nghiệm

ThS Nguyễn Thị Thùy Trang, giảng viên tâm lý học Trường ĐH Quy Nhơn, cho rằng việc lựa chọn nghề nghiệp dựa hoàn toàn vào trắc nghiệm có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro. Kết quả đánh giá đôi khi thiếu chính xác do ảnh hưởng từ tâm trạng nhất thời, nhận thức chưa đầy đủ về bản thân hoặc do phương pháp thực hiện trắc nghiệm chưa đảm bảo độ tin cậy.

Sự phụ thuộc quá mức vào kết quả này có thể khiến các em có thể bỏ lỡ những cơ hội nghề nghiệp phù hợp khác. Bên cạnh đó, sự thay đổi không ngừng của bản thân cùng với những biến động trong thị trường lao động có thể khiến lựa chọn ban đầu trở nên không còn phù hợp, dẫn đến mất động lực hoặc khó thích nghi trong tương lai.