Nỗi ám ảnh mang tên tu bổ di tích đền Đuổm

Có lẽ từ xưa đến nay không ai làm như thế trong quá trình tu bổ, tôn tạo di tích, nó chỉ áp dụng cho những công trình dân dụng. Điều này gây nên sự phản cảm cực độ.

Di tích lịch sử quốc gia đền Đuổm tọa lạc ven sườn núi đá vôi cổ xưa thuộc xã Động Đạt (huyện Phú Lương, Thái Nguyên), là nơi thờ danh tướng Dương Tự Minh, một vị tướng tài ba dưới vương triều Lý, người có công lớn trong việc giữ yên bờ cõi phía Bắc nước Đại Việt ở thế kỷ XII. Khởi dựng ngôi đền cách nay hơn 800 năm cũng chỉ là tranh tre, nứa lá, sau này được người dân địa phương góp công của xây dựng nên những hạng mục công trình như nghi môn, đền Trung, phủ Bà, gác chuông... Năm 1993, đền được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia.

Đơn vị thi công huy động máy móc phá dỡ những hạng mục thuộc đền Đuổm, thay vì được cấp phép và thực hiện theo phương châm "hạ giải".

Lễ hội đền Đuổm là một lễ hội lớn trong vùng, hằng năm thu hút hàng ngàn người dân và du khách tham gia thực hiện nghi lễ. Nơi đây còn chứa đựng biết bao câu chuyện huyền tích, tâm linh và được người đời nay lưu truyền, trong đó có rất nhiều điều bí ẩn.

Dẫn ra một vài thông tin trên để thấy rằng, bất cứ động thái can thiệp nào đến di tích, nhất là di tích quốc gia cần đòi hỏi một thái độ nghiêm túc, khoa học và hết sức thận trọng, chứ không thể áp dụng biện pháp thi công như những công trình thông thường.

Nhận thấy nhiều hạng mục công trình di tích quốc gia đền Đuổm đã xuống cấp khá nghiêm trọng lại không đồng bộ về kiểu dáng kiến trúc (vì đã trải qua chín lần tu bổ), chính quyền địa phương cùng cơ quan chức năng xin chủ trương lập dự án tu bổ, tôn tạo di tích, đồng thời kêu gọi xã hội hoá vốn đầu tư. Bước đầu chủ đầu tư đã thực hiện đúng quy trình, mời chuyên gia, nhà nghiên cứu khảo sát thực địa, cho ý kiến dự án tu bổ, tôn tạo di tích đền Đuổm. Ngay lập tức có doanh nghiệp xin được được đóng góp tu bổ di tích lên đến hơn 20 tỉ đồng.

Di tích xuống cấp thì cần được tiến hành khảo sát, đánh giá, lập dự án trình cấp có thẩm quyền thoả thuận, phê duyệt dự án tu bổ, tôn tạo để di tích ngày một khang trang, vững chãi, đáp ứng như cầu văn hoá tâm linh của người dân, du khách, nhưng làm gì cũng phải theo luật định và được cơ quan có thẩm quyền cho phép. Còn ở đây đang đi ngược lại.

Có tiền kèm theo dự án được lập nhưng chưa được bộ, ngành thẩm định, thỏa thuận, địa phương đã vội vàng tiến hành thi công khi đưa cả máy xúc, máy ủi, cần cẩu vào tận trong khu vực nội tự để phá dỡ những hạng mục công trình di tích phần nào đã nhuốm màu thời gian.

Chiều 18/3, khi có mặt tại đền Đuổm, chúng tôi thấy một chiếc máy xúc đang chễm chệ trên nền đền Trung vừa bị phá dỡ, liên tục quăng gầu xuống nền để tiếp tục cậy phá. Bụi tung lên như hoả mù, tiếng chát chúa như bổ vào óc, gạch đá vỡ ra tan tành. Chúng tôi có cảm tưởng họ đang thi công tại một công trường nào đó chứ không phải tại di tích tâm linh tín ngưỡng.

Từ nghi môn sát quốc lộ 3 lên đến đền Trung là một đống gạch đá, bê tông vỡ vụn nằm chất đống ngổn ngang. Máy xúc cứ quăng gầu bổ sâu vào lòng đất, múc lên cơ man gạch đá, sắt thép, ở phủ bên cạnh người dân vẫn vào thực hành nghi lễ cầu khấn. Xung quanh không hề có biện pháp bảo vệ bằng tôn che chắn. Phía ngoài cũng không có rào chắn ngăn gạch đá đổ xuống quốc lộ 3. Nhìn vào di tích quốc gia đền Đuổm không khác gì một công trường đang bị phá dỡ bởi máy móc, thiết bị hiện đại, khiến cho không gian văn hoá, tín ngưỡng tâm linh trải gần nghìn năm nay bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Biện pháp thi công phá dỡ chứ không phải là hạ giải, thuật ngữ chuyên môn trong ngành tu bổ, tôn tạo di tích, làm cho nhiều người dân nơi đây bức xúc.

Chưa bàn đến hành vi tu bổ, tôn tạo di tích không phép, vi phạm nghiêm trọng Luật Di sản văn hoá, cơ quan chức năng có liên quan thờ ơ, thiếu biện pháp ngăn chặn, xử lý nghiêm theo quy định, mà chỉ nội cái việc đưa máy móc hiện đại, hạng nặng tiến hành phá từ dỡ hạng mục nghi môn, đền Trung... đã cho thấy đơn vị thi công, đơn vị giám sát không hề có kiến thức tu bổ, tôn tạo di tích.

Một chuyên gia về bảo tồn di tích nói rằng: "Tại một không gian thờ cúng có từ hàng trăm năm nay thì đó cũng là không gian văn hoá linh thiêng, tụ lại nơi đó một ý nghĩa cao siêu, nơi ngự trị của thần thánh. Vì thế việc đụng chạm cần phải được tính toán kỹ, tốt nhất là bằng biện pháp thủ công, chứ không phải đưa máy xúc, mày cào để phá dỡ, đục đẽo. Phản văn hoá". Ở ngay dưới đền Trung. một xe máy cẩu hạng nặng cũng không biết bằng cách nào leo lên được. Người dân cho hay là họ dùng một chiếc máy cẩu nặng hàng chục tấn để cẩu xe qua ngọn cây đưa vào.

Đúng ra, đối với một dự án tu bổ, tôn tạo di tích thì người ta cần phải tiến hành hạ giải từng phần hạng mục bằng biện pháp thủ công, không được can thiệp bằng máy móc, nhằm hạn chế tối đa cảnh tượng hoang tàn, giữ gìn được những cấu kiện còn được tái sử dụng. Còn tại dự án này người ta dường như bất chấp những điều đó. Ngày 18/3, Cục Di sản Văn hoá (Bộ Văn hoá- Thể thao và Du lịch) phải có văn bản hỏa tốc yêu cầu địa phương kiểm tra, ngăn chặn...

Nói thẳng ra là biện pháp thi công dự án tu bổ, tôn tạo di tích quốc gia đền Đuổm là không thể chấp nhận được vì nó phi khoa học, trái ngược với truyền thống, gây bức xúc trong dư luận. Vì thế cần phải xử lý nghiêm đơn vị thi công, chính quyền địa phương, đồng thời yêu cầu chủ đầu tư phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật về di sản văn hoá.