Nơi “giữ hồn” thổ cẩm truyền thống dân tộc Mường

Từ những khung cửi từng lặng lẽ phủ bụi, phụ nữ Mường ở xóm Cóm, xã Tân Lạc đã “đánh thức” và khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Giờ đây, HTX Dệt thổ cẩm truyền thống và dịch vụ tổng hợp Đông Lai không chỉ tạo sinh kế cho người dân, mà còn trở thành điểm sáng trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc.

Hồi sinh những khung dệt

Từng có giai đoạn, những khung dệt nằm im, xóm Cóm không có tiếng lách cách dệt thổ cẩm

Từng có thời kỳ, tiếng khung cửi lách cách ở Mường Cóm dần thưa thớt. Nghề dệt thổ cẩm - niềm tự hào bao đời của người Mường nguy cơ bị mai một. Trăn trở trước thực trạng đó, năm 2008 có 8 nghệ nhân trung, cao tuổi trong xóm đã tự nguyện đứng lên truyền dạy nghề và vận động bà con cùng bảo tồn di sản cha ông để lại.

Nhờ lòng yêu nghề và ý thức giữ gìn văn hoá dân tộc, đến năm 2015, các nghệ nhân đã truyền dạy cho 15 người thạo nghề. Từ đó, tiếng thoi đưa lại rộn ràng nơi bản Mường. Nghề dệt được hồi sinh, năm 2017, xóm Cóm được công nhận là làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống và được hỗ trợ 3 máy may, 70 khung dệt.

Nghệ nhân truyền dạy nghề dệt cho thế hệ trẻ

Ban đầu khi được hỗ trợ, bà con phấn khởi hăng say dệt, nhưng sản phẩm làm ra nhiều mà việc tiêu thụ gặp khó khăn. Một lần nữa, nhiều khung cửi lại phủ bụi, nằm im, chỉ còn một số nghệ nhân duy trì dệt để tự phục vụ nhu cầu hoặc bán nhỏ lẻ ở chợ phiên.

Bước ngoặt đến vào đầu năm 2023, khi xã quyết tâm khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Sau các bước chuẩn bị, HTX Dệt thổ cẩm truyền thống và dịch vụ tổng hợp Đông Lai chính thức ra đời vào tháng 6/2023. Cán bộ trẻ Bùi Văn Khoa, sinh năm 1987 được giao nhiệm vụ Giám đốc, có trách nhiệm tổ chức sản xuất, kết nối, quảng bá tiêu thụ sản phẩm... Các nghệ nhân vốn là phụ nữ trung, cao tuổi chuyên tâm sản xuất và truyền nghề cho lớp trẻ.

Khung cửi hồi sinh, nghề dệt thổ cẩm truyền thống được bảo tồn và phát huy

HTX quy tụ 54 thành viên. Lúc này, Mường Cóm chỉ còn 34 khung dệt và 3 máy may hoạt động được. Không còn là làng nghề, nhưng làng vẫn có nghề. “Ngọn lửa” đam mê nghề vẫn âm ỉ trong những nghệ nhân đất Mường, chỉ chờ một “luồng gió” mới lại được thổi bùng lên.

Giữ nghề truyền thống, dệt nên cuộc sống mới

Người Mương xóm Cóm trồng dâu, nuôi tằm, trồng bông để dệt vải

Điểm đặc biệt là 100% công đoạn đều được các thành viên HTX làm thủ công, từ trồng dâu, trồng bông, nuôi tằm, se sợi đến dệt vải. HTX duy trì vùng nguyên liệu 10ha, trong đó 5ha trồng bông, 5ha trồng dâu nuôi tằm. Do làm thủ công theo nghề truyền thống nên sản lượng dệt mỗi người không nhiều, nhưng rất tinh tế trong từng hoạ tiết và độc bản.

Công đoạn xe sợi được làm thủ công

Những chiếc cạp váy Mường, khăn quàng... được dệt nên từ kỹ thuật tinh xảo và đôi tay khéo léo của nghệ nhân. Mỗi sản phẩm như một tác phẩm nghệ thuật riêng. Chính họ đang thực hành di sản “Nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy của người Mường” đã được công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Từ những nguyên liệu tự nhiên, nghệ nhân tạo ra những tấm thổ cẩm rự rỡ

Lẽ nào không dễ để làm ra một sản phẩm an toàn cho sức khoẻ và chứa đựng bản sắc văn hoá độc đáo lại tiêu thụ khó khăn? Câu hỏi đó làm Giám đốc Bùi Văn Khoa trăn trở. Và chính anh cùng các thành viên HTX từng bước rút ra kinh nghiệm và tự đổi mới bằng những việc làm cụ thể.

Những tấm thổ cẩm chưa đựng bản sắc văn hoá Mường độc đáo

HTX đã mở hướng, đa dạng sản phẩm như túi, ví, chăn, gối, khăn trải bàn, quả còn... nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường. Sản phẩm làm ra cũng không chỉ dừng tại những phiên chợ hay cửa hàng may trang phục dân tộc trong vùng, mà được quảng bá trên sàn thương mại điện tử, có mặt tại các điểm du lịch. Đồng thời, HTX tích cực tham gia các hội chợ, triển lãm, chương trình kết nối để tiêu thụ sản phẩm.

Từ xứ Mường, những tấm thổ cẩm được mang đi tham gia các hội chợ, triển lãm

Với nỗ lực giữ nghề thủ công truyền thống và đổi mới để phù hợp với thời đại, năm 2025, sản phẩm dệt thổ cẩm của HTX đạt chuẩn OCOP 3 sao cấp tỉnh. HTX cung cấp ra thị trường trên 10.000 sản phẩm/năm, tạo việc làm tăng thêm cho phụ nữ dân tộc Mường với mức 3 - 4 triệu đồng/tháng.

Là nghệ nhân tâm huyết giữ nghề truyền thống và thành viên chủ chốt của HTX, bà Bùi Thị Mỉa chia sẻ: Từ bé, tôi đã được bà, mẹ truyền nghề dệt. Đây thực sự là sáng tạo, tri thức dân gian của cha ông, bởi từng hoa văn, hoạ tiết đều rất tỉ mỉ, khéo léo, thể hiện phong tục, thế giới quan của người Mường. Nếu không tâm huyết học thì khó có thể thuần thục. Vì vậy, chúng tôi vui mừng khi nghề được khôi phục, không chỉ tạo thêm việc làm cho đồng bào mà còn phát huy giá trị văn hoá truyền thống.

Bà Bùi Thị Mỉa (áo nâu) tâm huyết với nghề dệt và vui mừng khi nghề được khôi phục

Cuối tháng 9, chúng tôi đến thăm HTX. Các nghệ nhân tất bật quay tơ, dệt để kịp hoàn thành đơn đặt hàng 100m khăn thổ cẩm trải bàn cho khách. Niềm phấn khởi lan toả khi nghệ nhân vừa dệt, vừa hát dân ca Mường.

Miệt mài bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống dân tộc Mường, năm 2024, HTX được Bộ trưởng Bộ VH,TT&DL tặng Bằng khen; năm 2025 được đánh giá là một trong những điển hình trong phong trào thi đua yêu nước của tỉnh.

Tiếng lách cách dệt thổ cẩm rộn ràng ở xóm Cóm, xã Tân Lạc

Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng khung cửi ở xóm Cóm vẫn lách cách như tiếng thì thầm của quá khứ. Và để những tấm thổ cẩm tiếp tục được dệt nên bằng niềm tự hào và mang lại sinh kế cho đồng bào, HTX mong nhận được quan tâm, hỗ trợ đầu tư nhà xưởng, vùng nguyên liệu và tham gia các chương trình kết nối tiêu thụ sản phẩm, để mỗi sợi chỉ ở xứ Mường nối dài khát vọng tương lai.

Cẩm Lệ

Nguồn: https://baophutho.vn/noi-giu-hon-tho-cam-truyen-thong-dan-toc-muong-240678.htm