Phát hiện thêm di chỉ văn hóa Sa Huỳnh ở miền núi xứ Quảng

Thổ Chùa là tên gọi chung của khu đất phù sa sông dùng canh tác cây hoa màu hằng năm nằm ven sông Tranh (một nhánh thượng nguồn sông Thu Bồn). Địa điểm Bảo tàng Quảng Nam lựa chọn đào thăm dò khảo cổ là những gò đất cao gần bờ sông Tranh.

Ghi nhận nhiều dấu vết văn hóa Sa Huỳnh

Những năm cuối thập niên 90, người dân tại đây từng đào phá các di tích văn hóa để tìm kiếm đồ cổ. Khu vực Bình Kiều là nơi ghi nhận dấu vết văn hóa Sa Huỳnh khá dày đặc, kéo dài trên các gò đất dọc bờ hữu ngạn sông Tranh.

Khu vực Thổ Chùa cũng bị đào phá. Nhiều chum gốm, trong có các đồ tùy táng bằng gốm và đồ trang sức mã não, đá quý, có cả trống đồng, khuyên tai hai đầu thú, đồ sắt và di cốt người… được phát hiện thời điểm này.

Những năm gần đây, trong quá trình canh tác, người dân địa phương cũng nhặt được một số mảnh đồ gốm, đồ trang sức bằng đất nung, hạt chuỗi…là dấu vết di vật còn sót lại sau những đợt đào tìm đồ cổ của người dân.

Trong đợt điều tra, khảo sát các di tích, địa điểm khảo cổ trên địa bàn tỉnh Quảng Nam năm 2023 do Bảo tàng Quảng Nam tổ chức, đoàn khảo sát cũng đã nhặt được trên bề mặt khu vực Thổ Chùa 1 dọi xe sợi bằng đất nung, 34 mảnh gốm của chum và các đồ đựng bằng đất nung thuộc văn hóa Sa Huỳnh.

Phát hiện thêm nhiều hiện vật

Cuối năm 2024, Bảo tàng Quảng Nam đã mở được 5 hố thăm dò có tổng diện tích là 23m2 tại Thổ Chùa; tại đây đã phát hiện 2 mộ chum, 1 mộ vò, 2 cụm mộ nồi cùng nhiều hiện vật tùy táng như: rìu đá, chum gốm, vò gốm, đồ đồng, đồ sắt và đồ trang sức bằng thủy tinh, thủy tinh cuộn và mạ vàng...

Đặc biệt, đoàn khảo cổ đã phát hiện và phục dựng được nhiều đồ đựng bằng đất nung là các đồ tùy táng được đặt bên ngoài, quanh chum gốm với nhiều loại hình như: nồi, ly, bát, bình, bát bồng, nắp gốm minh khí, nắp chum… có từ thời văn hóa Sa Huỳnh niên đại cách đây hơn 2.000 năm.

Cũng tại hố thăm dò này, có 2 mộ chum ở độ sâu từ 95 - 180cm. Các chum hình trụ, dáng phình to dần về phần gần đáy, thân có màu nâu nhạt. Đồ gốm tùy táng được đặt xung quanh chum từ vành miệng tới tận chân đế. Trong lòng chum có các đồ tùy táng bằng sắt và nhiều hạt cườm tấm các màu.

Cùng với đó là 7 tiêu bản hiện vật sắt nằm trong lòng chum gốm và dưới cụm mộ nồi hố thăm dò, gồm các loại dao sắt, kiếm, rìu. Những hiện vật hình dạng ổn định và chuyên nghiệp như thường thấy ở Đông Nam Á vào buổi đầu thời đại đồ sắt, vẫn được chế tạo và sử dụng hình dáng tương tự trong đời sống hằng ngày cho tới nay.

Cuộc khai quật này cũng đã phát hiện 3 bát đồng giữa 2 hai cụm nồi gốm ở lớp 6-7 thuộc hố 1. Các hiện vật có màu xanh, xương mỏng dễ gãy vỡ và đã bị vỡ thành nhiều mảnh và đã được chúng tôi phục dựng hình dáng.

Trong khai quật, chúng tôi cũng phát hiện thêm trên bề mặt khu vực Thổ Chùa 1 dọi xe sợi bằng đất nung và 1 khuyên tai hình con đỉa. Đây đều là những hiện vật đặc trưng trong văn hóa Sa Huỳnh đã được tìm thấy nhiều ở các di chỉ tại Quảng Nam.

Đợt thăm dò tại Thổ Chùa lần này cũng đã phát hiện được 7 hạt chuỗi thủy tinh cuốn mạ vàng cùng 242 hạt cườm tấm nhiều màu sắc.

Phản ánh mối quan hệ giao lưu nội vùng

Hình dáng chum, hình thức mai táng và cách thức sắp đặt các đồ tùy táng trong 2 chum phát hiện ở hố 5 có những đặc trưng so với các địa điểm văn hóa Sa Huỳnh khác đã phát hiện ở Quảng Nam.

Loại chum hình trụ tròn với nắp hình nón cụt, tuy nhiên, chum loe, to dần ở phần gần đáy chum gần giống với chum hình quả đào. Chum được đặt trực tiếp trên nền đất, đồ gốm tùy táng được đập nhỏ và đặt bên ngoài chum thành từng cụm dọc từ đáy lên tới miệng.

Các đồ tùy táng bằng sắt, đồ trang sức đặt trong lòng, ngay sát khu vực đáy chum dù khá ít. Đồ trang sức tùy táng trong chum chỉ có những hạt cườm tấm nhỏ nhiều màu sắc chứ không phát hiện được trang sức bằng đá hay mã não.

Ở đợt này, chúng tôi cũng lần đầu tiên phát hiện và công bố hiện tượng cư dân Sa Huỳnh đã chế tác các nắp chum theo dạng đồ minh khí. Cụm mộ vò đã phát hiện được chôn ngay lớp trên chum 1. Có thể cụm mộ này ở giai đoạn muộn hơn, được chôn sau khi đã chôn một số chum phía dưới.

Qua tổng thể di tích và di vật, khu mộ táng có đồ tùy táng đa dạng, cách thức táng khá đặc biệt, khi mà hầu hết đồ gốm tùy táng được đặt ở ngoài mộ.

Thông qua bộ di vật đã phản ánh mối quan hệ giao lưu nội vùng và liên vùng giữa địa điểm này không chỉ với các di tích vùng cửa sông Thu Bồn mà xa hơn với cả Trung Quốc, Ấn Độ. Trong quá trình thu thập thông tin từ người dân về những phát hiện trước đây ở khu vực Thổ Chùa, được biết tại đây đã phát hiện ra trống đồng và nhiều đồ đựng bằng đồng khác.

Trên cơ sở so sánh, đối chiếu loại hình các di vật, cho thấy địa điểm Thổ Chùa có niên đại tương đối muộn, khoảng thế kỷ 2 trước công nguyên đến thế kỷ 1 sau công nguyên.

Thổ Chùa là địa điểm có dấu vết văn hóa Sa Huỳnh được tổ chức thăm dò khảo cổ một cách khoa học ở khu vực miền núi phía tây của huyện Hiệp Đức. Dù diện tích thăm dò đợt này không lớn, nhưng kết quả thăm dò có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu không gian phân bố, tính chất, đặc trưng của văn hóa Sa Huỳnh miền núi tỉnh Quảng Nam, mở ra những hướng nghiên cứu, điều tra khảo sát, khai quật khảo cổ ở khu vực này.

Nguồn: https://baoquangnam.vn/phat-hien-them-di-chi-van-hoa-sa-huynh-o-mien-nui-xu-quang-3156308.html