Phát huy giá trị nhà sàn đồng bào Tày ở Nghĩa Đô

Con đường dẫn vào xã Nghĩa Đô (Lào Cai) những ngày cuối thu như một dải lụa mềm trải dài qua cánh đồng. Hai bên đường, những mái nhà sàn truyền thống nối tiếp nhau hiện lên bức tranh đồng quê tràn đầy sức sống. Nơi đây, nhà sàn không chỉ là chỗ ở, mà còn là cội nguồn văn hóa, ký ức và sinh kế mới của đồng bào dân tộc Tày.

Bức tranh thơ mộng từ những mái nhà sàn ở xã Nghĩa Đô.

Gìn giữ nếp nhà xưa

Dạo qua một vòng ngắm nhìn những ngôi nhà sàn cổ xưa, chúng tôi ghé vào thăm gia đình ông Cổ Kim Vệ, sinh sống trong ngôi nhà sàn được xây dựng cách đây đã mấy chục năm ở thôn Nậm Cằm. Trải qua thời gian, nhiều chi tiết đã có dấu hiệu xuống cấp ở phần mái và một số chi tiết, gia đình ông đã ba lần sửa chữa, nhưng thiết kế của ngôi nhà với những chiếc cột “ánh lên màu thời gian” vẫn được giữ nguyên trạng. Theo ông Vệ, ngôi nhà sàn là tài sản, truyền thống, lịch sử của người dân tộc Tày nơi đây, là nhân chứng, chứng kiến bao thăng trầm của gia đình ông mấy mươi năm qua. “Chẳng biết nhà sàn có từ bao giờ, chỉ biết rằng từ đời các cụ, đời ông chúng tôi đã sinh sống trong ngôi nhà sàn được dựng lên từ những cây gỗ, lợp bằng lá cọ trong rừng già. Những ngôi nhà như thế cứ trường tồn theo thời gian, chi tiết nào hỏng thì sửa chữa rồi truyền từ đời này sang đời khác. Gia đình tôi đã sinh sống qua ba thế hệ trong ngôi nhà này”.

Theo kiến trúc, nhà sàn của người dân tộc Tày ở Nghĩa Đô thường có ba gian, điểm khác biệt với nhà sàn các vùng khác đó là cầu thang có chín bậc, nhưng chỉ có một cầu thang duy nhất chứ không như nhiều nơi làm hai cầu thang, một cái để đi lên và một cái để đi xuống. Một điểm khác biệt nữa, trong thiết kế nhà sàn của người dân tộc Tày Nghĩa Đô đều có hiên và lan-can bằng gỗ trước nhà.

Hiện toàn xã Nghĩa Đô có 1.423 ngôi nhà sàn, trong đó hơn 90% là nhà sàn truyền thống. Đời sống người dân ngày càng phát triển, những mái nhà xây mới cũng theo đó tăng dần, nhưng những ngôi nhà sàn của đồng bào Tày ở đây không vì thế bị lu mờ mà vẫn tiếp tục được gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị.

Đồng chí Trần Quốc Toản, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Nghĩa Đô cho biết: “Để bảo tồn và phát huy giá trị của nhà sàn truyền thống, Ủy ban nhân dân xã thường xuyên tuyên truyền, vận động nhân dân giữ gìn và bảo tồn các ngôi nhà sàn cổ. Đối với những hộ có nhà xuống cấp, không thể sửa chữa, phải làm mới trong điều kiện vật liệu khan hiếm thì chúng tôi vận động bà con làm nhà sàn bê-tông vừa bảo đảm độ bền, nhưng vẫn giữ được thiết kế đối với nhà sàn của đồng bào Tày”.

Phát triển du lịch cộng đồng

Với điều kiện khí hậu thuận lợi và phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, những năm gần đây, khi du lịch cộng đồng phát triển, nhiều hộ dân trên địa bàn xã đã mạnh dạn đầu tư, chỉnh trang nhà cửa để làm dịch vụ homestay đón du khách trong và ngoài nước.

Trong căn nhà sàn rộng rãi được xây dựng từ mấy chục năm trước, bà Nguyễn Thị San ở bản Nà Rịa đang bận rộn chuẩn bị đón đoàn khách du lịch. Gian bếp đỏ lửa, mùi cá suối nướng, thịt lợn bản, măng rừng xào quyện vào không khí thơm lừng. Bà San vừa thoăn thoắt dọn mâm, vừa cho biết: “Trước kia, gia đình tôi chỉ làm nương, thu nhập bấp bênh. Từ khi có du khách đến tham quan, gia đình đầu tư sửa chữa, cải tạo lại ngôi nhà sàn truyền thống để làm homestay, nhà sàn này cũng trở thành nơi đón khách. Một năm có hàng trăm lượt người đến sử dụng dịch vụ, trải nghiệm văn hóa của đồng bào Tày. Nhờ đó, thu nhập của gia đình cũng tăng lên, vừa gìn giữ được truyền thống, vừa giới thiệu cho du khách về nếp nhà sàn đậm đà bản sắc”.

Việc được công nhận là điểm du lịch cộng đồng cùng với phong cảnh thiên nhiên thơ mộng, nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc kết hợp với những ngôi nhà sàn cổ đang được bảo tồn, Nghĩa Đô đã và đang là điểm đến lý tưởng cho du khách. Với mục tiêu phát triển du lịch xanh, gắn du lịch cộng đồng với bảo vệ thiên nhiên, xã đã tập trung tuyên truyền, chung tay cùng người dân cải thiện cảnh quan môi trường tại các điểm du lịch; khuyến khích người dân cải tạo không gian sống bằng các vật liệu thân thiện với môi trường; xây dựng các điểm nhấn về du lịch từ những vật liệu truyền thống như tre, nứa, rơm... được đông đảo du khách yêu thích.

Anh Đỗ Trung Hiếu, phường Lào Cai không khỏi bất ngờ bởi nơi đây vẫn còn gìn giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống đến vậy. Anh cho biết: “Những ngôi nhà sàn của đồng bào Tày rất đẹp, sạch sẽ, ngăn nắp. Khi được ở cùng với bà con, ngủ trong những ngôi nhà sàn, ăn những món ăn đặc sản như cá suối nướng, vịt lam, măng chua... và hít thở bầu không khí trong lành, mọi cảm giác mệt mỏi dường như tan biến”.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Nghĩa Đô Trần Quốc Toản cho biết: Với mục tiêu “Biến di sản thành tài sản”, Nghĩa Đô đã và đang tập trung bảo tồn, khai thác tiềm năng, thế mạnh văn hóa bản địa gắn với phát triển du lịch của địa phương, qua đó góp phần cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Xã sẽ tiếp tục hỗ trợ các hộ vay vốn cải tạo nhà sàn, tập huấn kỹ năng làm du lịch, quảng bá hình ảnh, từ đó xây dựng thương hiệu “Du lịch cộng đồng Nghĩa Đô” ngày càng phát triển, trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước”.

Bài và ảnh: MINH TRƯỜNG

Nguồn: https://nhandan.vn/phat-huy-gia-tri-nha-san-dong-bao-tay-o-nghia-do-post912806.html