Phong trào "Bình dân học vụ” trong ký ức của những nhân chứng sống

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, hơn 90% người dân Việt Nam mù chữ. Nhận thấy "một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ và phát động phong trào xóa nạn mù chữ.

Những nhân chứng của thời kỳ “Bình dân học vụ”

Ông Nguyễn Phong Niên (89 tuổi, Cầu Giấy, Hà Nội) là một trong số 4 nhân chứng có mặt tại trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai” của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Ông là nguyên Ủy viên thư ký Ủy ban Quốc gia Chống nạn mù chữ, thầy giáo trong phong trào bình dân học vụ những năm 1951-1953 tại Yên Bái.

Các nhân chứng chia sẻ về thời kỳ "Bình dân học vụ".

Những kỷ niệm thời kỳ thắp đèn dầu đi học vẫn còn nguyên vẹn trong tâm trí ông như mới ngày hôm qua. “Hồi đó tôi mới có 11, 12 tuổi, đang học cấp 1, rất háo hức với không khí cách mạng. Các bác cán bộ cách mạng bảo tôi biết chữ thì đi dạy mọi người, tôi háo hức lắm”.

Nhà giáo Nguyễn Phong Niên trao lại kỷ vật cho Bảo tàng Lịch sử.

Năm đó, ông Niên được đi tập huấn trong vòng 7 ngày rồi mỗi tối lại lên đứng lớp. Học viên của ông toàn người trung tuổi, hiếm người già và trẻ em, học rất chăm. Ông vô cùng tự hào về những năm tháng làm giáo viên đầu tiên trong đời ấy. Chính những năm tháng thực hiện nhiệm vụ “Bình dân học vụ” ấy đã giúp ông nuôi giấc mơ trở thành một nhà giáo, gắn bó với công việc dạy học trong nhiều năm.

Bà Đỗ Thị Trà (Trần Thái Tông, Hà Nội) là một trong những học viên “bình dân học vụ” những năm sau khi đất nước giành được độc lập. “Thời đó, ban ngày chúng tôi đi cuốc ruộng, tối đi học bằng đèn dầu. Lớp có hai thầy giáo là thầy Đức và thầy Cừ”. Lớp chỉ có bàn, không có ghế, chúng tôi chặt tre làm ghế ngồi. Học viên tập viết trên bẹ chuối, mo cau, thành thạo mới được viết giấy”.

Bà Đỗ Thị Trà còn kể, khi đó, nếu viết sai thầy sẽ đánh vào tay rất đau, còn học viên thì bảo nhau cố gắng không để kém quá, nếu kém sẽ bị thầy đánh đau tay "không đi làm ruộng được”.

Triển lãm thu hút sự chú ý của nhiều bạn trẻ.

Hai nhân chứng còn lại tại buổi trò chuyện của trưng bày “Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai” là các ông Vương Mạnh Thái và Vương Quốc Tường, hai người con trai của nhà giáo Vương Kiêm Toàn, nguyên Tổng giám đốc Nha bình dân học vụ, được UNESCO trao bằng khen danh dự năm 1983.

Hai ông Vương Mạnh Thái và Vương Quốc Tường mang đến những câu chuyện về thời ấu thơ, khi người cha vừa lo công việc vừa lo dạy dỗ đàn con theo đuổi tri thức, để sau này cả 6 người con trong gia đình đều công thành danh toại, và 3 người con trong số đó theo nghề giáo dục của cha.

Ông Vương Mạnh Thái cho biết: “Tôi là con trưởng trong nhà, chúng tôi đã giữ gìn các tư liệu, tài liệu, hiện vật liên quan đến cha tôi rất cẩn thận. Có nhiều người đã ngỏ ý muốn mua lại các hiện vật, tài liệu này nhưng tôi chỉ cho xem chứ không bán”.

Những tài liệu, hiện vật mà ông Vương Mạnh Thái nhắc đến ấy, đã được cả gia đình trân trọng trao tặng lại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, để góp phần nhắc nhớ đến những năm tháng cả dân tộc vươn lên không chỉ thoát khỏi đói nghèo và còn thoát khỏi cả sự lạc hậu…

Dấu ấn của một thời “diệt giặc dốt”

Sự có mặt và chia sẻ của những nhân chứng sống một thời đã giúp khách tham quan hiểu thêm giá trị và ý nghĩa của những hiện vật được giới thiệu tại trưng bày “Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai”.

Trưng bày gồm 160 hiện vật, được chia làm 3 phần, theo 3 giai đoạn của cuộc chiến “diệt giặc dốt”.

Phần 1 có chủ đề “Diệt giặc dốt – cuộc chiến không tiếng súng” trưng bày những hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 2/9/1945; Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Hội đồng Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra mắt sau phiên họp đầu tiên, ngày 3/9/1945. Nội dung này còn giới thiệu các sắc lệnh số 17, số 19, số 110 và Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi các giáo viên tham gia Bình dân học vụ năm 1946.

Hình ảnh nông dân học ngoài đồng ruộng tại Bảo tàng.

Cùng với những lời kêu gọi này là hình ảnh tinh thần học tập của toàn dân thời bấy giờ, học trong lớp, ngoài sân, thậm chí học trên luống cày, và những con số thống kê kết quả đáng tự hào của công cuộc chống nạn mù chữ.

Phần 2 có chủ đề “Ánh sáng tri thức lan tỏa”, giới thiệu về phong trào “Bình dân học vụ” do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động là biểu tượng của lòng quyết tâm, ý chí, tinh thần đoàn kết giúp người dân thoát khỏi mù chữ, tiếp cận tri thức. Phong trào đã được toàn dân đồng tình hưởng ứng, diễn ra khắp nơi trên cả nước, dấy lên phong trào học chữ quốc ngữ phát triển ngày càng rộng khắp từ bắc vào nam, từ thành thị đến nông thôn, miền núi.

Không chỉ những tấm gương đi đầu trong phong trào xóa giặc dốt, mà còn cả những dụng cụ tự chế, sách, vở…, rồi tranh cổ động, từ tranh vẽ đến tranh thêu… đều được giới thiệu ở nội dung này.

Phần 3 có chủ đề “Từ bình dân học vụ đến học tập suốt đời” giới thiệu hầu hết tài liệu, hiện vật quý, có giá trị đều là những hiện vật lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng, tiêu biểu như: Sổ ghi cảm tưởng của các đồng chí lãnh đạo và nhân sĩ trí thức về công tác Bình dân học vụ; Huy hiệu Bình dân học vụ của chiến sĩ cách mạng bị giam ở Côn Đảo vẽ và in để cổ động học Bình dân học vụ trong tù, năm 1951.

Những câu chuyện “học tập suốt đời”, “xây dựng một xã hội học tập”, cũng như “bình dân học vụ số” cũng được đề cập đến ở phần trưng bày này, nhắc nhở rằng dù xã hội tiến bộ và hiện đại đến đâu, cũng vẫn không thể thiếu tinh thần “bình dân học vụ” đối với những tri thức mới mẻ.

Ở nội dung này, Bảo tàng Lịch sử quốc gia cũng giới thiệu nhóm hiện vật do các gia đình nhân chứng hiến tặng cùng những sản phẩm sáng tạo của sinh viên Lab EDABK của Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội… Đồng thời, một góc trải nghiệm nho nhỏ cũng được đặt tại đây, để khách tham quan có thể tự tay viết bằng những mẫu giấy, bút thời “Bình dân học vụ”…

Không chỉ đơn thuần là một triển lãm gợi nhớ ký ức xưa, “Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai” còn là lời tri ân đến những thế hệ đi trước đã khai mở, thắp sáng tinh thần học tập để tinh thần đó được tiếp nối qua nhiều thế hệ sau này.

Bảo tàng Lịch sử quốc gia cũng tổ chức Lễ tiếp nhận tài liệu, hình ảnh, hiện vật về phong trào Bình dân học vụ do gia đình ông Nguyễn Phong Niên; gia đình ông Vương Mạnh Thái, bà Nguyễn Thị Đảm trao tặng và Chip EDABK-Brain do Phó GIáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Minh, Phó Hiệu trưởng Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội trao tặng.

Bảo tàng cũng khai trương Ứng dụng công nghệ trải nghiệm thực tế tăng cường (AR) trên nền tảng định vị không gian trực quan (Visual Positioning System – VPS) tại hệ thống trưng bày thường trực và phòng trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ – Thắp sáng tương lai” do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Tổng công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel (Viettel High Tech) triển khai thực hiện.

LINH KHÁNH - VƯƠNG DIỆM

Nguồn: https://nhandan.vn/phong-trao-binh-dan-hoc-vu-trong-ky-uc-cua-nhung-nhan-chung-song-post902983.html