Kỳ tích 5.000km đường ống xăng dầu xuyên Trường Sơn khiến thế giới sửng sốt.
Một huyền thoại có thật, đường ống xăng dầu dài đến 5.000 km dọc đường Trường Sơn được xây dựng dưới mưa bom, bão đạn.
Trên toàn bộ hệ thống này, đã có tới 316 trạm bơm đẩy, 101 kho với sức chứa trên 300 nghìn m3. Bộ đội xăng dầu đã phát triển thành 9 trung đoàn đường ống, 2 trung đoàn công trình, 1 trung đoàn thông tin, 2 nhà máy cơ khí, 3 tiểu đoàn xe vận tải. Trong vòng 7 năm, tuyến ống này đã vận chuyển 5,5 triệu tấn xăng dầu cho các chiến trường.
Nhân dịp Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh (2/9/1945-2/9/2025), phóng viên báo Dân trí đã có cuộc trò chuyện cùng Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu, nguyên Cục trưởng Cục Kinh tế Bộ Quốc phòng, kỹ sư thiết kế thi công tuyến đường ống xăng dầu xuyên Trường Sơn.
Bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam trong việc xây dựng một “dòng sông mang lửa” chi viện cho tiền tuyến hiện rõ trong từng dòng ký ức của vị tướng lão thành về công trình khiến thế giới phải sửng sốt này.
Thưa Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu, tính cấp bách của việc có một đường ống xăng dầu xuyên Trường Sơn trong thời điểm đó được thể hiện như thế nào?
- Bắt đầu từ năm 1968, Hoa Kỳ thực hiện tập trung cao độ bom đạn nhằm ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho tiền tuyến miền Nam. Chỉ sau mấy tháng, tất cả các cửa sông, bến phà đều bị rải thủy lôi dày đặc; các kho nhiên liệu liên tiếp bị đánh phá. Tại các địa bàn trọng điểm, đến sỏi đá cũng phải hoá thành cát bụi.
Các xe chở xăng dầu vượt qua trọng điểm chỉ có một phần nghìn tia hy vọng. Trong điều kiện bị đánh phá như vậy, mọi hoạt động vận chuyển lương thực, khí tài, vũ khí đều bị đình trệ. Các mặt trận và Đoàn 559 gặp rất nhiều khó khăn, nhiều kế hoạch bị trì hoãn.
Đã có lúc Tư lệnh Đoàn 559 Đồng Sĩ Nguyên đã phải điện về cho Bộ Quốc phòng trao đổi về việc do thiếu xăng, xe phải ngừng hoạt động. Nếu không vận chuyển xăng và lương thực vào, nguy cơ hàng vạn bộ đội và thanh niên bị đói.
Năm 1968, chúng ta bắt đầu làm đường ống, cùng năm đó tôi tốt nghiệp đại học. Khi đó, Bộ Quốc phòng đến các trường Đại học Bách Khoa, Đại học Mỏ - Địa chất, Đại học Thuỷ lợi để chọn 18 kỹ sư vừa làm xong đồ án tốt nghiệp nhưng chưa bảo vệ. Chúng tôi được đặc cách tốt nghiệp, trực tiếp vào chiến trường để tham gia nghiên cứu, xây dựng đường ống.
Trước khi có đường ống xăng dầu, các chiến sĩ bộ đội ta đã sử dụng những cách nào để vận chuyển xăng thưa ông?
- Chúng ta đã thử rất nhiều cách khác nhau để vận chuyển xăng. Có lúc chúng ta lót ni lông vào balo rồi đổ xăng vào rồi gùi trên lưng, đi xuyên rừng. Nhưng xăng chứa chì độc hại, chỉ vài tiếng sau xăng ngấm vào người khiến ta bị ngộ độc.
Rồi chúng ta thử cách khác như kiệu xăng, để 4 người khiêng một phuy, vượt qua trọng điểm với lớp bùn cao đến đầu gối ẩn chứa rất nhiều bom bi có thể nổ bất cứ lúc nào.
Không đi được trên đường bộ thì ta đi đường sông, nhưng vẫn bị địch phát hiện. Có những đêm 30 phuy xăng đến đích thì 29 chiến sĩ hy sinh và hàng chục người khác bị thương.
Chúng ta cũng có những đường ống tự chế đầu tiên, sử dụng máy bơm nhỏ bơm qua trọng điểm, đến 200m cuối cùng thì phải đục thân cây lồ ô rồi dùng xăm xe vá lại. 300 tấn xăng đầu tiên đã vượt qua được.
Nhưng thân lồ ô thì không chịu được lâu. Sau một thời gian sử dụng, thân cây bị teo tóp lại, các mối nối bị hở khiến xăng rò rỉ rất nhiều. Khắp rừng đều là xăng, chỉ cần trúng một mảnh bom bi là sẽ đốt cháy tất cả.
Thương vong nhiều nhưng vẫn chưa thể hoàn thành nhiệm vụ. Nếu vẫn tiếp tục không có xăng, hàng nghìn xe cơ giới vẫn phải nằm im, đe dọa các chiến dịch quan trọng.
Thưa Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu, bước ngoặt nào đã tới để giúp chúng ta tìm ra phương pháp xây dựng đường ống xăng dầu xuyên dãy Trường Sơn?
- Một tia sáng đã tới sau chuyến công tác Liên Xô (cũ) của phái đoàn Việt Nam. Nước bạn viện trợ cho ta 2 bộ đường ống dẫn xăng dầu dã chiến, loại phi 10cm, mỗi bộ dài 100km. Thượng tướng Đinh Đức Thiện, nguyên Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần lập tức đề xuất viện trợ, đưa đường ống này vào sử dụng.
Rất nhiều vấn đề được đặt ra trong hoàn cảnh đó.
Một là, đây là đường ống cấp chiến thuật, trong khi ta cần một đường ống phục vụ chiến dịch, chiến lược.
Hai là, nước bạn lắp đặt đường ống này được khi làm chủ được vùng trời, còn chiến trường nước ta khi ấy không lực Hoa Kỳ đang nắm quyền kiểm soát bầu trời. Cuối cùng, địa hình dãy Trường Sơn cực kỳ phức tạp, địa hình lại khắc nghiệt, liệu có lắp được không?
Nhưng đường ống này có ưu điểm rất lớn. Ống chỉ nặng hơn 30kg, dễ dàng để vận chuyển và quan trọng nhất là bị địch đánh đứt chỗ nào ta cũng có thể nối lại được. Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần Đinh Đức Thiện đã dứt khoát, lập tức đưa vào triển khai.
Không phụ sự tin tưởng của Quân uỷ Trung ương và Tổng cục Hậu cần, suốt từ đó cho tới năm 1975, tuyến đường ống được nối dài liên tục, phục vụ xăng dầu cho cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Những kilomet đầu tiên của đường ống xăng dầu đã được hoàn thiện trong điều kiện trong hoàn cảnh khó khăn, đối diện với hiểm nguy như thế nào thưa ông?
- Ban đầu, Liên Xô (cũ) chỉ viện trợ được cho chúng ta 200km ống, do đó chúng ta phải tự sản xuất. Công nghiệp thời ấy tuy còn thô sơ nhưng chúng ta vẫn đảm bảo sản xuất, lại tiếp tục nhận được sự hỗ trợ từ nước bạn Liên Xô (cũ) và Trung Quốc nên chúng ta có đủ ống để xây dựng.
Thành công lớn nhất của chúng ta khi đấy là sản xuất được máy bơm Trường Sơn. Sau thời gian nghiên cứu, chế tạo, ta đã lắp ráp thành công máy bơm nhiên liệu di động, máy có công suất tương đương máy bơm PNU-35/70 của Liên Xô.
Sau khi đủ các thiết bị, kỹ thuật, chúng ta bắt đầu triển khai chiến thuật, chiến lược tại thực địa.
Cái khó đầu tiên xây dựng đường ống vượt sông Lam, đặc biệt là trong thời gian tháng 8 lũ lên rất cao. Ta không có dây cáp, cần cẩu, giá đỡ gì, trên đầu thì máy bay địch trinh thám ngày đêm. Chúng ta phải tìm mọi cách để đường ống vượt qua sông.
Dưới lòng sông chảy xiết, ta hoàn thiện từng mối nối, hàn kín từng chút một. Vậy là một đường ống dài nằm gọn dưới lòng sông được hoàn thành. Vượt đường sông Lam rồi, không còn dòng sông nào có thể làm khó được chúng ta nữa.
Ta tiến được vào dãy Trường Sơn. Nhiệm vụ đặt ra khi ấy là phải đặt được máy bơm ở trên đỉnh, đồng thời cũng là nhiệm vụ khó nhất. Quá trình thi công rất vất vả vì Trường Sơn “Đông nắng Tây mưa”, và đỉnh Trường Sơn cũng là nơi địch quyết tâm bắn phá ác liệt nhất.
3 tháng trời ta không thể vượt đèo Mụ Giạ (nằm trên Quốc lộ 12A tỉnh Quảng Trị ngày nay tới cửa khẩu Cha Lo ở biên giới Việt Nam - Lào). Rất nhiều chiến sĩ đã hy sinh ở đây vì không kích và biệt kích của địch ở đỉnh núi đối diện. Nguyên nhân là do ta bị cả trinh sát trên trời và dưới đất phát hiện, lại chịu ảnh hưởng vì đường ống gần mặt đường bị ném bom.
Xác định được nguyên nhân, ta triển khai các phương án ngụy trang đường ống. Bộ đội ta đưa đường ống lên cao hơn, khéo léo ngụy trang vào rừng cây. Ta vẫn dùng các ống đã hỏng, đặt thêm phuy xăng ở các chỗ từng lộ vị trí để địch tiếp tục nghĩ rằng ta xây dựng ở đó nhằm đánh lạc hướng. Cách này giúp giảm thương vong và bảo đảm an toàn cho việc xây dựng đường ống thật sự.
Bằng tất cả sự quyết tâm, đêm Giao thừa Tết Kỷ Dậu, tôi vẫn nhớ đó là ngày 16/2/1969, xăng của chúng ta đã vượt Trường Sơn thành công, đến được kho xăng trên đất nước bạn Lào. Đồng chí Phó tư lệnh khi đấy cũng đã phải thốt lên rằng “Thật tuyệt vời, dòng sông ngầm vượt núi!”. Bắt đầu từ đó, đường ống xăng dầu có mặt tại Trường Sơn.
Tiền tuyến miền Nam còn cách rất xa đường Trường Sơn và phải đi qua rất nhiều trọng điểm bắn phá, gây không ít thiệt hại cho vận tải, vận chuyển nói chung và đưa xăng dầu vào phục vụ chiến đấu nói riêng. Quân đội ta đã có sự thay đổi chiến lược như thế nào trong hoàn cảnh này thưa ông?
- Sau một thời gian, ta thấy kho xăng ở đèo Mụ Giạ còn quá xa mặt trận. Ta đưa ra một quyết định: đưa đường ống xăng dầu Trường Sơn vượt vĩ tuyến 17, vào thẳng chiến trường miền Nam.
Đầu tháng 9/1969, đường ống phía Tây Trường Sơn bị địch phát hiện và đánh tan tành, phá huỷ hoàn toàn. Thậm chí cả các vùng yên ngựa, đỉnh núi chúng ta lên kế hoạch đi qua cũng bị máy bay B-52 ném bom tan tành. Rất nhiều chiến sĩ, cán bộ khảo sát, lính thi công đã hy sinh.
Nhóm kỹ sư trẻ bắt đầu tìm hiểu nguyên nhân. Thứ nhất là do đây là vùng gần chiến trường, gần vĩ tuyến 17 nên rất nhiều thám báo địch.
Thứ hai là do người Mỹ biết đường ống của chúng ta chỉ có thể đi qua những khu vực này.
Sau khi tính toán, nhóm kỹ sư trẻ đề xuất đưa đường ống lên đỉnh cao nhất trong khu, đồng thời phải đánh đội thám báo của địch ra khỏi khu vực của mình. Việc này khiến địch rất bất ngờ, vì không thể nghĩ chúng ta có thể đưa đường ống lên khu vực đó.
Chúng ta đã thoát khỏi cửa tử sau 3 tháng trời. Đến ngày 22/12/1969, xăng đã vượt Trường Sơn, đến Bản Cọ cách biên giới 50km, phục vụ vận chuyển mùa khô 1969-1970.
Trên tuyến đường ấy, ước tính cứ 1 cây số lại có 2 người hy sinh. Có thể nói, đây là nơi điển hình nhất của cuộc thi gan, đấu trí giữa ta và địch. Ngay sau đó, “mạch máu” xăng dầu tiếp tục được vươn dài, năm 1970, hai đơn vị chuyên trách đường ống xăng dầu đã được thành lập trên tuyến đường Trường Sơn.
Đối diện với lực lượng địch được trang bị nhiều vũ khí tối tân, hiện đại và sự trinh sát, tấn công dày đặc lại thêm địa hình hiểm trở, bộ đội đường ống đã có những sáng tạo như thế nào trong quá trình xây dựng?
- Chúng ta đã phải triển khai nhiều kỹ thuật “Việt Nam nhất” - tức là vừa thô sơ, dã chiến, vừa sáng tạo dựa vào điều kiện thực tế của cuộc chiến. Địa hình Trường Sơn tuy có gây ra những khó khăn, nhưng lại là địa hình cao thích hợp để xây dựng trạm cấp phát xăng và kho xăng không bị ảnh hưởng dù chịu không kích của B-52.
Thời điểm đấy, máy bay AC-130 là thiết bị rất tối tân, được trang bị máy phát hiện bằng tia hồng ngoại. Bất cứ vật thể gì phát ra nhiệt đều bị nó phát hiện, trong đó có ống xả, động cơ và đặc biệt là máy nổ.
Vậy làm sao để không có máy nổ vẫn cấp phát được xăng? Khi này, chúng ta nghĩ ra một phương án đó là xây dựng các bể tự chảy. Bể chứa xăng được đặt trên cao, trạm cấp phát đặt phía dưới.
Xăng sẽ chảy xuống dưới mà không bị phát hiện nguồn nhiệt. Thêm vào đó, việc kho - trạm cấp phát cách nhau đến 3-4 km, dù B-52 thả bom nhưng cũng không gây ra thiệt hại quá nhiều.
Thời gian giải phóng xe cũng cần phải tính toán kỹ lưỡng. Chúng ta phải tính kỹ xem bao nhiêu phút thì một xe lấy đủ xăng xong là hợp lý để bố trí cho đội xe khác vào. Việc này là do các kỹ sư tính toán nhưng có những công thức và hệ số phức tạp.
Các kỹ sư của chúng ta đã lập ra “toán đồ” để tính toán từ kho đến điểm cấp phát cách nhau bao nhiêu kilomet, độ cao giữa các điểm là bao nhiêu. Ở khoảng cách như thế, trên toán đồ chúng ta không cần tính toán, chỉ cần đặt thước kẻ là tính được ngay bao nhiêu lâu sẽ giải phóng được một xe. Nhờ tính toán thực dụng đấy mà những người không phải kỹ sư cũng tính toán được.
Một sáng kiến khác cũng thể hiện sự sáng tạo từ thực tiễn của bộ đội đường ống. Khi các kỹ trắc địa đi vào Trường Sơn để tiến hành đo đạc các vị trí trên cao. Đến khu vực cửa khẩu đường 18 ta không thể đo tiếp được vì rừng rất rộng, không thể đo bằng máy kinh vĩ, không biết đường bình độ, thời gian không cho phép chậm trễ.
Cuối cùng ta tìm được phương án phát sinh ra trong thực tiễn. Các kỹ sư dùng cách “đếm bước chênh cao”.
Muốn biết từ chân núi lên đỉnh núi cao bao nhiêu mét, các kỹ sư tập trung cao độ, đếm khoảng cách giữa các bước chân leo lên mỏm đá hoặc các bậc trên đường giao liên: 20cm, 30cm, 70cm… để tính tổng. Cứ thế ta có được độ cao để thiết kế được bản đồ theo cách rất dã chiến như thế.
Dù ở hoàn cảnh nào QĐND Việt Nam cũng cố gắng vượt qua gian khó để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Thưa Thiếu tướng, điều gì đã cổ vũ quân đội ta có được tinh thần thép, ý chí sắt đá ngay cả trong những hoàn cảnh ngặt nghèo như vậy?
- Tôi vẫn nhớ có một lần đường ống phải lắp đặt đi qua một đoạn suối, 2 bên bờ là vực cao 30m, nếu muốn lắp đặt phải có dây cáp và phải thực hiện rất khẩn trương. Nửa đêm chúng tôi gõ cửa phòng của Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên báo cáo phải có cáp, Tư lệnh đã trả lời chúng tôi như sau:
“Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, bộ đội ta đã phải kéo pháo bằng dây chão, dây thừng, dây rừng. Vậy sao ở đây chúng ta nhất định phải có dây cáp? Lính Trường Sơn không có chuyện không làm được, mà chỉ được nói làm thế nào để làm được. Bây giờ chỉ có dây thép 3mm của Binh chủng Thông tin, anh làm sao thì làm”.
Lời ấy của Tư lệnh khiến chúng tôi quyết tâm tính toán, bện các sợi dây thép đó lại để làm cầu vượt sông thành công, thành công nối tiếp đường ống xuống phía Tây Trường Sơn.
Dù khi ấy, địch sử dụng nhiều loại bom đạn, vũ khí tối tân, nhưng những người lính Trường Sơn vẫn quyết tâm xây dựng, bảo vệ đường ống xăng dầu của chúng ta. Dù không thể không phải đổ xương máu, nhưng đây là cuộc thi gan, thi bền của 2 bên: vũ khí mới và chống vũ khí mới.
Như lời của Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên từng tự hào nói về con đường ống xăng dầu này: "Nếu Đường Trường Sơn là huyền thoại, thì tuyến đường ống xăng dầu chính là “huyền thoại trong huyền thoại” đó".
Xin trân trọng cảm ơn Thiếu tướng!
Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/ky-tich-5000km-duong-ong-xang-dau-xuyen-truong-son-khien-the-gioi-sung-sot-20250821160809342.htm
![[Ảnh] Bộ Chính trị làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội và Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/402x226/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/21/4f3460337a6045e7847d50d38704355d)
Bình luận (0)