Quản lý khoáng sản - những vấn đề đặt ra

(Baothanhhoa.vn) - Thanh Hóa là tỉnh có tiềm năng khoáng sản dồi dào, đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, qua rà soát, đánh giá của UBND tỉnh, tình hình quản lý, quy hoạch và khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh đang bộc lộ nhiều bất cập, cần được nhận diện thẳng thắn và xử lý kiên quyết để bảo đảm nguồn cung vật liệu, đồng thời không phá vỡ trật tự quy hoạch và môi trường.

Mỏ đất làm vật liệu san lấp và đá ong phong hóa do Công ty CP Xây dựng dân dụng và Công trình giao thông ALMA khai thác có nhiều sai phạm liên quan đến hoạt động khai thác khoáng sản tại xã Tượng Sơn (Nông Cống).

Theo Báo cáo số 48-BC/ĐU, ngày 13/6/2025 của Đảng ủy UBND tỉnh Thanh Hóa cho thấy, từ năm 2010 đến nay, tỉnh Thanh Hóa đã thực hiện 4 lần lập, điều chỉnh quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường. Đặc biệt, sau khi thực hiện Luật Quy hoạch năm 2017, tỉnh đã rà soát lại và đưa 557 mỏ vào quy hoạch sử dụng khoáng sản cho giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Mặc dù số lượng mỏ được quy hoạch lớn, nhưng đến tháng 5/2025 mới có 304 mỏ được cấp phép khai thác. Trong đó, mỏ đá là vật liệu xây dựng thông thường được cấp phép là 214 mỏ, với tổng diện tích khoảng 1.057ha, tổng trữ lượng được khai thác khoảng 187 triệu m3, công suất khai thác khoảng 12 triệu m3/năm; mỏ đất được cấp phép là 62 mỏ với tổng diện tích khoảng 393ha, tổng trữ lượng được khai thác khoảng 93 triệu m3, công suất khai thác khoảng 18,53 triệu m3/năm; mỏ cát được cấp phép là 28 mỏ với tổng diện tích khoảng 299ha, với tổng trữ lượng khai thác khoảng 9,4 triệu m3, công suất khai thác khoảng 0,784m3/năm. Trong khi nhu cầu năm 2025 về vật liệu xây dựng cho các công trình, dự án trên địa bàn là rất cao, về đất san lấp cần khoảng 33,27 triệu m3; cát xây dựng 5,49 triệu m3; đá xây dựng 8,43 triệu m3... Qua kiểm tra hoạt động khai thác trên địa bàn cho thấy trữ lượng đã cấp phép chỉ mới đáp ứng được khoảng 50 - 70% nhu cầu.

Nhìn vào những con số có thể nhận thấy, số lượng mỏ được phê duyệt là rất lớn, nhưng thực tế khai thác và cung ứng vật liệu xây dựng lại cho thấy có sự chênh lệch. Điều này cho thấy sự thiếu đồng bộ giữa tầm nhìn quy hoạch trên giấy tờ và khả năng triển khai, quản lý thực tế. Nhiều mỏ được đưa vào quy hoạch nhưng không khả thi về điều kiện khai thác, không có đường vận chuyển, không được địa phương đồng thuận. Việc kiểm tra, hậu kiểm sau cấp phép cũng là một “lỗ hổng” lớn. Nhiều doanh nghiệp được cấp phép nhưng chưa triển khai hoặc triển khai không đúng công suất cam kết; tình trạng khai thác sai quy trình, không tuân thủ quy định về môi trường, an toàn lao động còn phổ biến. Ngoài ra, công tác đấu giá quyền khai thác khoáng sản triển khai chậm, thủ tục kéo dài, thậm chí kéo dài từ 4 tháng đến hơn 1 năm. Một số trường hợp vi phạm pháp luật trong quá trình khai thác trái phép hoặc lợi dụng kẽ hở chính sách để trục lợi, gây thất thoát tài nguyên, ô nhiễm môi trường, mất an ninh trật tự tại địa phương.

Từ thực trạng nêu trên, từ năm 2023 đến nay, Ban Thường vụ Đảng ủy UBND tỉnh đã ban hành hàng loạt văn bản chỉ đạo như Thông báo số 08, 41, 102; Công văn số 8291, 7805... yêu cầu các ngành, địa phương khẩn trương rà soát, bổ sung quy hoạch, kiểm tra điều kiện mỏ, đẩy nhanh tiến độ đấu giá quyền khai thác... Tuy nhiên, nhiều địa phương như Nông Cống, Triệu Sơn, Ngọc Lặc, Bá Thước... có báo cáo đề xuất bổ sung 17 mỏ đất, đá nhưng sau khi kiểm tra không có mỏ nào đủ điều kiện bổ sung vào quy hoạch (do vướng quy hoạch văn hóa, nằm trong khu vực cấm). Một số địa phương khác như Đông Sơn, Nga Sơn, thị xã Bỉm Sơn... có báo cáo không đề xuất bổ sung quy hoạch, không nêu rõ lý do hoặc lý do không còn khu vực đất để quy hoạch hoặc không có nhu cầu. Có 9 huyện không có văn bản để xem xét rà soát gồm: Như Thanh, Như Xuân, Vĩnh Lộc, Hậu Lộc, Hà Trung, Cẩm Thủy, Mường Lát, Yên Định, Lang Chánh. Điều này phản ánh rõ sự thiếu chủ động, buông lỏng vai trò quản lý của cấp huyện trong việc quy hoạch khoáng sản.

Sự chênh lệch giữa cung và cầu dẫn đến tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng, đẩy giá lên cao, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và chi phí các dự án đầu tư công, mà còn tác động tiêu cực đến các hoạt động xây dựng dân sinh, làm cản trở tốc độ phát triển của tỉnh. Một trong những nghịch lý lớn nhất hiện nay là trữ lượng quy hoạch tuy lớn, nhưng không được chuyển hóa thành trữ lượng cấp phép để khai thác. Nguyên nhân được chỉ ra là do quá trình khảo sát, lập quy hoạch lồng ghép với các quy hoạch văn hóa, quốc phòng, lâm nghiệp... đã loại bỏ nhiều khu mỏ tiềm năng. Nhiều mỏ được quy hoạch nhưng lại nằm trong vùng cấm hoặc chưa được rà soát kỹ để bổ sung vào quy hoạch điều chỉnh.

Trước tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ các dự án trọng điểm, đã đến lúc cần phải thay đổi tư duy quản lý khoáng sản từ quản lý theo hồ sơ sang quản lý theo nhu cầu phát triển; từ cấp phép bị động sang chủ động dự báo, quy hoạch, đấu giá theo vùng khai thác tập trung; từ cơ chế phân tán, chồng chéo sang một cơ chế điều phối thống nhất, có sự phân công rõ trách nhiệm và chế tài đủ mạnh. Cần phải rà soát toàn bộ các quy hoạch đã ban hành, đánh giá tính khả thi, hiệu quả và sự phù hợp với nhu cầu phát triển. Cùng với đó, tăng cường quản lý, giám sát, áp dụng công nghệ hiện đại trong giám sát khai thác, như định vị vệ tinh, camera giám sát để kiểm soát chặt chẽ sản lượng, trữ lượng và các hoạt động khai thác. Xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Khuyến khích khai thác tận thu và chế biến sâu, sử dụng phế thải công nghiệp và sản xuất vật liệu xây dựng mới. Điều này không chỉ giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho ngành vật liệu xây dựng.

Đồng thời, cần minh bạch hóa toàn bộ quy trình quản lý khoáng sản; thông tin về quy hoạch, cấp phép, trữ lượng, sản lượng khai thác cần được công khai, dễ tiếp cận. Điều này không chỉ giúp người dân và doanh nghiệp nắm bắt thông tin kịp thời mà còn là công cụ hữu hiệu để phòng chống tham nhũng, tiêu cực.

Đã đến lúc việc quản lý khai thác khoáng sản cần một tư duy quản lý mới mẻ, linh hoạt và quyết đoán. Không chỉ dừng lại ở việc khoanh vùng, cấp phép, mà phải quản lý toàn diện từ khâu quy hoạch, thăm dò, khai thác đến sử dụng, chế biến và bảo vệ môi trường. Điều này đòi hỏi sự đồng bộ trong chính sách, minh bạch trong quy trình và sự quyết tâm chính trị cao nhất để biến tiềm năng khoáng sản thành động lực thực sự cho sự phát triển bền vững.

Bài và ảnh: Minh Hiếu

Nguồn: https://baothanhhoa.vn/quan-ly-khoang-san-nhung-van-de-dat-ra-253336.htm