Sắp xếp, điều chỉnh đơn vị hành chính: Mở rộng không gian phát triển kinh tế

Thực tế, việc kết nối liên vùng là tất yếu trong phát triển kinh tế của các địa phương lân cận. Chúng ta đã tổ chức không gian phát triển đất nước thành nhiều vùng kinh tế; xây dựng mô hình tổ chức, cơ chế điều phối vùng để thực hiện liên kết nội vùng và thúc đẩy liên kết giữa các vùng, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Tuy nhiên, địa giới hành chính tạo ra những cản ngại khiến nhiều dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia không thể đồng bộ. Vì thế, việc sáp nhập các tỉnh/thành sẽ mở không gian phát triển rộng hơn, thông suốt hơn.

Nối dài các dự án liên tỉnh, liên vùng

Năm 2025 là dấu mốc quan trọng cho ngành giao thông hạ tầng TP.HCM nói riêng cũng như toàn Vùng kinh tế trọng điểm phía nam nói chung, khi hàng loạt những dự án lớn kết nối liên vùng chính thức được khởi công và tăng tốc về đích. Cùng nhịp cao tốc Bắc - Nam, 5 tuyến cao tốc tổng chiều dài khoảng 276,9 km kết nối TP.HCM với các địa phương lân cận đang được đẩy tiến độ mạnh mẽ.

Theo quy hoạch, kết nối TP.HCM đi các tỉnh có 5 tuyến cao tốc nhưng đến nay mới có 2 tuyến đã đưa vào khai thác là tuyến TP.HCM - Trung Lương và TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây. Nhu cầu giao thông trên cả hai tuyến hiện đã vượt quá năng lực khai thác, dẫn đến tình trạng ùn ứ. Mới nhất, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đã chỉ đạo Bộ Xây dựng chịu trách nhiệm về phương án đề xuất, tổ chức triển khai, phấn đấu khánh thành dự án mở rộng cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây lên 8 - 10 làn xe vào 2.9.2026. Cùng với đó, cao tốc TP.HCM - Trung Lương được Chính phủ giao Bộ Xây dựng nghiên cứu đầu tư theo hình thức PPP, mở rộng lên 8 làn xe, đoạn từ Trung Lương - Mỹ Thuận mở rộng lên 6 làn xe, kết nối để từ TP.HCM chạy xuyên suốt cao tốc đến Cần Thơ theo quy hoạch. Đây là hai tuyến cao tốc chiến lược, một tuyến kết nối TP.HCM về phía đông bắc, một tuyến đi về hướng miền tây, rất quan trọng đối với liên kết vùng TP.HCM nói riêng và Đông Nam bộ nói chung.

Theo các chuyên gia, kế hoạch sắp xếp lại các tỉnh, thành sẽ giúp xóa bỏ rào cản địa giới hành chính,thúc đẩy kết nối các vùng hiệu quả, mở ra không gian phát triển mới

ẢNH: NHẬT THỊNH

Ngoài 2 tuyến cao tốc đang đưa vào hoạt động, cao tốc Bến Lức - Long Thành cũng đang được xây dựng hoàn thiện. Đây là một phần của đường Vành đai 3 TP.HCM đã được triển khai trước. Mặc dù gặp khó khăn, phải tạm dừng trong thời gian dài nhưng nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, công trình hiện đã lần lượt đưa nhiều đoạn quan trọng vào sử dụng, tiến tới thông xe toàn tuyến (57,1 km) trong năm 2026.

Bên cạnh hoàn tất xây mới và mở rộng 3 tuyến cao tốc nói trên, phía TP.HCM và Tây Ninh đang tập trung triển khai công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) với mục tiêu khởi công những hạng mục đầu tiên của tuyến cao tốc TP.HCM - Mộc Bài trong tháng 9 năm nay. Phía chủ đầu tư cho biết đây là dự án nhóm A, thực hiện theo cơ chế tách phần GPMB thành dự án thành phần như cách làm của Vành đai 3, nên khi bắt tay vào GPMB sẽ đồng thời triển khai song song việc lập dự án xây lắp rồi tổ chức đấu thầu kêu gọi nhà đầu tư. Một điểm thuận lợi nữa là tuyến cao tốc này đi qua các khu vực địa chất tương đối tốt, khối lượng GPMB không lớn nên có thể triển khai nhanh, hoàn thành vào năm 2027.

Bên cạnh đó, tuyến cao tốc TP.HCM - Thủ Dầu Một - Chơn Thành do tỉnh Bình Dương là cơ quan chủ trì nghiên cứu, đã được Thủ tướng Chính phủ bấm nút khởi công từ đầu năm nay. Tiến độ dự án cũng tương đối đồng nhất với cao tốc TP.HCM - Mộc Bài là hoàn thành năm 2027. Dự án cao tốc này không nằm trên địa bàn TP nhưng TP.HCM đã nghiên cứu để đầu tư đoạn tuyến kết nối từ nút giao Gò Dưa đến điểm đầu cao tốc (tại Vành đai 3) bằng vốn ngân sách TP.

Như vậy, dự kiến đến 2027, tất cả 5 tuyến cao tốc kết nối vùng giữa TP.HCM đi các tỉnh sẽ hoàn thành. Thế nhưng, là đầu tàu kinh tế của cả nước, hạt nhân của Vùng kinh tế trọng điểm phía nam, TP.HCM xác định kết nối liên vùng không thể chỉ dựa vào mạng lưới cao tốc vốn đã theo sau nhu cầu phát triển. Vì thế, tất cả các tuyến đường ven sông, ven biển, ngay cả mạng lưới đường sắt đô thị (metro) cũng đang được TP.HCM nghiên cứu nối dài tới Đồng Nai, Bình Dương, Tây Ninh, Tiền Giang…

Tất cả quy hoạch, định hướng nói trên đều dựa theo chủ trương chuyển mình phát triển theo mô hình đa trung tâm (đa cực kết hợp với các trung tâm thứ cấp), kết thúc thời kỳ phát triển tự phát theo kiểu "vết dầu loang" của TP.HCM. Để làm được điều đó, lãnh đạo TP.HCM xác định giao thông phải đi trước mở đường. Thực tế, hạ tầng giao thông cũng chính là điểm nghẽn lớn nhất trong liên kết Vùng kinh tế trọng điểm phía nam.

Theo đánh giá tổng kết năm 2024 của Bộ KH-ĐT (hiện đã sáp nhập với Bộ Tài chính, mang tên Bộ Tài chính), quy mô GRDP của vùng Đông Nam bộ ước đạt hơn 3,56 triệu tỉ đồng. Thu nhập bình quân đầu người ước đạt hơn 187 triệu đồng/năm, cao nhất trong các vùng kinh tế. Tuy nhiên, tốc độ phát triển GRDP của vùng năm 2024 ước đạt 6,38%, thấp hơn bình quân chung và đứng thứ 4/6 vùng kinh tế của cả nước. Tăng trưởng chung của vùng đang có xu hướng chậm lại. Trong đó, khó khăn, thách thức đầu tiên được chỉ ra là hạ tầng giao thông chưa theo kịp tốc độ phát triển kinh tế. Giao thông kết nối các địa phương với TP.HCM chưa hoàn chỉnh, thiếu đồng bộ.

Những dự án giao thông liên kết Vùng kinh tế trọng điểm phía nam đang được thúc đẩy mạnh mẽ, tạo động lực bứt phá kinh tế

ẢNH: NAM LONG

Cụ thể, giao thông liên kết bao gồm hệ thống đường vành đai, cao tốc hướng tâm, đường sắt, hàng không… vẫn đang xây dựng, mở rộng, chưa hoàn thiện. Đường sắt chạy từ ga Sài Gòn có nối về ga Sóng Thần, Dĩ An phía Đồng Nai và Bình Dương nhưng vẫn chưa nối được về phía Bà Rịa-Vũng Tàu. Đường hàng không cũng yếu vì sân bay Tân Sơn Nhất quá tải, sân bay Long Thành chưa hình thành. Đường thủy cũng chưa ổn, các cụm cảng Cái Mép - Thị Vải, cảng Cát Lái… nằm dọc tuyến sông Sài Gòn và sông Đồng Nai chưa có sự kết nối gắn kết, hợp tác về kho bãi, hạ tầng… Lỏng lẻo trong kết nối khiến sự phát triển kinh tế của cả khu vực chưa xứng tầm với tiềm năng.

Thế nhưng, nếu nhìn vào quy hoạch chung TP.HCM từ giai đoạn 2011 có thể thấy tất cả các dự án kết nối TP.HCM với các tỉnh miền Đông Nam bộ - Tây Nam bộ từ đường bộ đến đường sắt, đường thủy, đường không… đều đã được đưa ra. Vấn đề là tiến độ triển khai rất ì ạch, không đáp ứng quy hoạch, chủ yếu do quá trình thống nhất giữa các địa phương bị kéo dài.

Đơn cử, theo quy hoạch, Vành đai 3 TP.HCM có chiều dài toàn tuyến khoảng 89,3 km đi qua Đồng Nai, Bình Dương, Long An, TP.HCM sẽ được xây dựng hoàn thành trước năm 2020, nhưng đến 2019 mới chỉ làm được 16,3 km đoạn qua địa phận tỉnh Bình Dương (chiếm tỷ lệ 17,92%). Vì là dự án có tính chất liên vùng nên từ khâu GPMB tới tìm nguồn vốn đầu tư cho dự án, ngay từ đầu đã gặp rất nhiều khó khăn, cần sự tham gia của nhiều bộ, ngành, tỉnh, TP. Ngay cả khi TP.HCM đã được giao là cơ quan đầu mối triển khai thì mỗi phương án đưa ra cũng phải xin ý kiến từng địa phương, sau đó chờ đợi, tổng hợp, chỉnh sửa, rồi mới "chốt" được phương án. 

Đó mới chỉ là về hướng tuyến, quy mô, thống nhất thời gian. Khi đi vào triển khai còn rất nhiều phức tạp. Tương tự, Vành đai 4 TP.HCM, với tổng chiều dài gần 200 km đi qua 5 tỉnh, thành, là dự án trọng điểm quốc gia, đóng vai trò quan trọng đột phá hạ tầng liên Vùng kinh tế trọng điểm phía nam. Ngay từ khi đặt bút thực hiện báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, dự án đã phải "chững" lại tới gần 1 năm vì không xác định được ai làm đầu mối. Đến sát ngày UBND TP.HCM trình Thủ tướng Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án, vẫn còn phải liên tục hối thúc các địa phương chưa có văn bản cam kết chính thức nguồn vốn tham gia dự án.

Mới đây nhất, Đề án hình thành vành đai công nghiệp đô thị, dịch vụ, logistics dọc hành lang Vành đai 3, 4 và các tuyến cao tốc liên vùng do Sở QH-KT TP.HCM (giờ là Sở Xây dựng) thực hiện ngay từ đầu cũng xác định không thể hoàn thành nghiên cứu xây dựng đề án với phạm vi toàn vùng trong thời gian khoảng 3 - 4 tháng. Do đó, cơ quan thực hiện quy hoạch đề xuất ở giai đoạn đầu sẽ xây dựng đề án tập trung cho phạm vi TP.HCM, có nghiên cứu mối liên hệ và kết nối với không gian kinh tế của vùng Đông Nam bộ.

Cao tốc TP.HCM - Mộc Bài đang đẩy nhanh công tác giải phóng mặt bằng đoạn qua địa phận Củ Chi

ẢNH: M.Q

Chuyên gia quy hoạch đô thị, KTS Ngô Viết Nam Sơn chỉ ra đây là những ví dụ điển hình cho thấy lâu nay các địa phương phát triển theo hướng cục bộ, mạnh ai nấy chạy, mối liên kết, kết nối còn khá yếu. Bất cứ dự án liên tỉnh, liên vùng, liên địa phương nào khi triển khai thực hiện cũng gặp nhiều thách thức. Việc thương thảo giữa các địa phương luôn mất nhiều thời gian bởi trong liên kết, cần ký các hiệp định đòi hỏi sự bàn bạc, đồng thuận để cân bằng lợi ích của tất cả các bên. Mỗi địa phương lại có định hướng phát triển, có cách làm, tiềm lực, quỹ đất, đội ngũ cán bộ… khác nhau nên dù chung định hướng thúc đẩy hạ tầng, giao thông nhưng mỗi dự án sẽ đều có "độ vênh". Giao thông Vùng kinh tế trọng điểm phía nam, vì thế, suốt thời gian qua ì ạch, yếu kém.

Những tiểu vùng kinh tế tạo xung lực mới bứt phá

Ủng hộ chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo hướng sáp nhập, tinh gọn, KTS Ngô Viết Nam Sơn phân tích: Vùng TP.HCM hiện nay có 8 địa phương, đã 2 lần xây dựng quy hoạch vùng nhưng chỉ "để đó", thiếu chương trình hợp tác liên kết. Đặc biệt, tứ giác kinh tế trọng điểm TP.HCM - Bình Dương - Đồng Nai - Bà Rịa-Vũng Tàu có thế mạnh liên kết đặc biệt, lại là 4 địa phương đóng góp nhiều nhất cho ngân sách quốc gia nhưng trong quy hoạch cũng chỉ đặt yếu tố hợp tác trong mức độ hạn chế, chủ yếu vẫn mạnh ai nấy làm.

Giả định, nếu nhập TP.HCM với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu thì cái lợi đầu tiên, theo KTS Nam Sơn, là liên kết tứ giác lỏng lẻo sẽ được thắt chặt khi chỉ còn 2 đối tác là TP.HCM và Đồng Nai. Khi đó, tính khả thi của hợp tác sẽ tăng lên rất cao. Lúc này, hệ thống hạ tầng của TP.HCM cũng sẽ được tiếp thêm sức mạnh lớn khi có nhà ga xe lửa lớn nhất tại khu Sóng Thần (Bình Dương) và cảng biển lớn nhất ở Cái Mép (Bà Rịa-Vũng Tàu). Cộng với lợi thế sẵn có của TP.HCM là trung tâm về kinh tế tài chính, đầu não về giáo dục đào tạo, trung tâm của công nghệ, TP.HCM sẽ trở thành một tiểu vùng kinh tế với nội lực cực mạnh.

Ngoài ra, việc sáp nhập sẽ thay đổi cơ cấu quy hoạch đô thị của TP.HCM. Lúc trước, TP định hướng là đô thị đa trung tâm gồm 1 đô thị nội thành và 5 đô thị vệ tinh. Nếu nhập với Bình Dương, Bà Rịa-Vũng Tàu sẽ trở thành 3 cực phát triển quan trọng. Trong đó, cực trung tâm là nội thành TP.HCM, cực thứ 2 là phía đô thị TP mới Bình Dương. Ở đây là vùng đất cao, đảm bảo thích ứng biến đổi khí hậu, nước biển dâng, mang tính chiến lược phát triển quan trọng. TP sẽ phát triển giao thông đẩy đô thị về hướng Bình Dương để đảm bảo yếu tố phát triển bền vững. Cực thứ 3 là khu vịnh biển Gành Rái - Cần Giờ sẽ trở thành cực đô thị biển với sự kết hợp giữa cảng Cái Mép - Thị Vải và cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ. Cảng Cần Giờ lúc này cũng sẽ nối với cụm công nghiệp phía Bình Dương, Thủ Đức, Biên Hòa để nâng tầm lên thành cảng quốc tế. Đô thị lấn biển Cần Giờ từ quy mô đô thị sinh thái biển nối với TP.HCM cũng sẽ mở ra tiềm năng mới khi kết nối với Bà Rịa-Vũng Tàu. Các loại cầu, đường, metro kết nối cũng theo đó tự nhiên hình thành theo trục từ phía Bà Rịa-Vũng Tàu tới Cần Giờ.

"Như vậy, một trục hạ tầng chiến lược nằm giữa TP.HCM bao gồm Bình Dương - TP.HCM - Bà Rịa-Vũng Tàu, bao gồm đường bộ, đường sắt, đường cao tốc, đường thủy nối vào sân bay, cảng biển… sẽ được hình thành, mở rất nhiều tiềm năng mới, thúc đẩy kinh tế cực mạnh. Liên kết vùng sẽ trở thành tự nhiên, không còn cảnh 3 - 4 địa phương họp bàn phức tạp mà chỉ cần một quyết định là xong. TP.HCM sẽ như một tiểu vùng kinh tế quốc gia, quản lý cũng không quá lo ngại vì đã có sự hỗ trợ rất lớn của công nghệ trong thế kỷ thông tin toàn cầu hóa, thế giới phẳng. Đây là cơ hội để hiện thực hóa các dự án liên kết vùng tạo cực tăng trưởng mạnh phía nam mà bao năm qua chúng ta loay hoay không làm được", KTS Ngô Viết Nam Sơn kỳ vọng.

Đồng quan điểm, PGS-TS Trần Hoàng Ngân (Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM) khẳng định sáp nhập các tỉnh là chủ trương đúng đắn, hợp lý, góp phần tinh gọn bộ máy và quan trọng nhất là giải quyết hài hòa bài toán liên kết giữa các địa phương, hình thành sự đồng nhất trong một tiểu vùng kinh tế. Điều này giúp tăng quy mô, tăng độ lớn của một địa phương, hình thành một đô thị có thể sánh vai với các đô thị lớn trên thế giới.

Theo ông, trước đây Vùng TP.HCM có Ban chỉ đạo vùng nhưng không có thể chế về bộ máy điều hành, nhân sự cụ thể và thể chế về tài chính. Ban chỉ đạo không có quyền lực và chưa xây dựng được quyền lợi chung cho các địa phương nên dẫn đến liên kết vùng yếu. Những công trình liên vùng, dự án giao thoa giữa các địa phương bị nghẽn, tăng trưởng kinh tế vì thế cũng chững lại. Nếu sáp nhập, bài toán liên kết vùng sẽ được giải quyết. Sẽ không còn khó khăn khi phối hợp thực hiện chủ trương xây dựng dự án chung như Vành đai 3, Vành đai 4 TP.HCM. Hợp tác thuận lợi, các đề án lớn cũng sẽ triển khai trên tổng thể quy hoạch: khu vực này định hướng làm khu đô thị, khu vực kia phát triển du lịch, khu đất lớn đó để thực hiện khu công nghệ cao… Chủ trương phát triển hạ tầng, giao thông, kinh tế sẽ rất thuận lợi.

Khi hình thành một tiểu vùng kinh tế lớn thì giữa các địa phương trong tiểu vùng và ngoài tiểu vùng chắc chắn vẫn tiếp tục tồn tại những sự liên kết. Chỉ là lúc này tính chất liên kết đã thay đổi. Không còn những rào cản, khó khăn theo tư duy mạnh ai nấy làm, cạnh tranh nhau để rồi có lợi cho đối tượng bên ngoài mà ở đây là bàn câu chuyện hợp tác thế nào, tận dụng thế mạnh của nhau ra sao. Nghĩa là chúng ta vẫn phải tiếp tục xây dựng thể chế liên kết vùng để tạo nên khối đoàn kết, thống nhất, từ đó hoạch định nên các chính sách giúp thế mạnh giữa các địa phương được phát huy triệt để, trở thành nhiều xung lực thúc đẩy kinh tế phát triển.

PGS-TS Trần Hoàng Ngân

Có thể hình dung tới năm 2028 khi các tuyến cao tốc hướng tâm hoàn thành sẽ kết nối với TP.HCM vào Vành đai 3, Vành đai 4. Khu vực cửa ngõ, không gian đô thị của TP.HCM sẽ mở rộng ra, phát huy rất tốt hiệu quả kết nối liên vùng. Phía vòng trong sẽ có các tuyến quốc lộ: QL1, QL22, QL13 cùng Vành đai 2. Trong đó, các dự án mở rộng QL1, QL22, QL13 đã lên phương án triển khai xây dựng theo hình thức BOT. Kế hoạch đến 2027 cũng sẽ hoàn thành nâng cấp mở rộng các tuyến này. Cùng thời điểm, Vành đai 2 sẽ khép được toàn bộ đoạn phía đông từ đường Võ Chí Công đến QL1, cùng đoạn 4 từ đường Kinh Dương Vương đến Nguyễn Văn Linh. Bức tranh tổng quan giao thông rất tươi sáng, thuận lợi.

Lãnh đạo Sở GTCC TP.HCM

Thanhnien.vn

Nguồn:https://thanhnien.vn/sap-xep-dieu-chinh-don-vi-hanh-chinh-mo-rong-khong-gian-phat-trien-kinh-te-185250323221005223.htm