Sự cộng cư - nhìn từ Chùa Cầu

Từ tín ngưỡng Namazu…

Tương truyền, chiếc cầu được thương nhân người Nhật khởi xướng và góp sức dựng lên bởi họ thấy trên mặt sông Hoài thường xuất hiện những lớp sóng tạo thành sống lưng của con quái vật Namazu, đây là một loài thủy quái mà người Việt gọi là con Cù, người Nhật gọi là Namazu, còn người Hoa gọi là Câu Long.

Người Nhật cho rằng, Namazu có đầu ở quê nhà Nhật Bản, đuôi ở tận Ấn Độ và lưng của nó vắt qua khe nước (là nơi mà cầu Nhật Bản bắc qua). Mỗi khi con thủy quái đó quẫy mình thì nước Nhật bị động đất và Hội An không được yên ổn. Khi định cư tại Hội An, người Nhật đã xây dựng một chiếc cầu tại đây như là một thanh kiếm đâm xuống ngay sống lưng con Namazu, khiến nó không thể quẫy đuôi gây ra động đất.

Trong thần thoại Nhật Bản, Namazu có cơ thể khổng lồ nên mỗi khi di chuyển, đuôi của nó cũng chuyển động theo khiến trái đất rung chuyển dữ dội. Namazu được miêu tả là bị các thần linh giam giữ trong lớp bùn dưới các hòn đảo của Nhật Bản, nhưng đôi khi các vị thần không cảnh giác thì Namazu sẽ quẫy cơ thể và gây ra những trận động đất kinh hoàng.

… đến tín ngưỡng Bắc Đế Trấn Vũ

Bắc Đế Trấn Vũ còn được gọi là Bắc Phương Chân Võ Huyền Thiên Thượng Đế, Bắc Cực Hữu Thánh Chân Quân, Huyền Vũ Thánh Quân, Chân Vũ Thánh Quân, Khai Thiên Đại Đế, Nguyên Võ Thần… là một trong những vị thần lớn được tôn sùng trong Đạo giáo của Trung Quốc. Ông thống lĩnh phương Bắc và cả thủy tộc (kiêm cả Thủy thần).

Ở Hội An, Bắc Đế Trấn Vũ được thờ trang trọng ở trung tâm của chánh điện Chùa Cầu. Việc thờ tự Bắc Đế gắn liền với mong cầu trị thủy, vì khu phố cổ Hội An nằm trên nền địa chất có nguồn gốc biển gió của vùng đất bồi hạ lưu sông Thu Bồn.

Mỗi năm nơi đây phải hứng chịu rất nhiều đợt lũ kèm theo dông bão, mỗi khi lũ dâng, những dãy nhà ven sông thường ngập chìm trong biển nước. Chính điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt nên những cư dân thời bấy giờ không có khả năng chống đỡ trước sự tàn phá của tự nhiên, họ phải dựa vào các thế lực siêu nhiên nhằm cầu mong sự chở che.

Bác sĩ A. Sallet là nhà nghiên cứu nhân học người Pháp tại xứ Trung Kỳ, ông đến Hội An vào đầu thế kỷ 20. Theo nhà nghiên cứu này: “Tục truyền khi xây dựng chùa và tượng thờ Bắc Đế, mục đích là để chấm dứt sự quấy phá của một con quỷ làm hang ở đó. Thường nó hay cựa quậy làm cho động đất và dấy nước lên làm cho người qua đường, dân ở hai bên bờ sợ hãi. Bắc Đế được giao cho việc trị con quỷ và muốn bảo đảm để thi hành sứ mạng, phải chôn một thanh kiếm vàng trước khi thi công và bốn tảng đá có ghi bùa yểm đặt ở bốn góc móng”.

Trước đây, cộng đồng người Hoa ở Hội An thường tổ chức lễ cúng Bắc Đế vào ngày 20/7 âm lịch hàng năm. Lễ cúng được tổ chức thành một đám rước Long chu thu hút đông đảo người dân tham dự, kéo dài qua nhiều ngả phố, trong tiếng nhạc bát âm, tiếng kèn, trống rất rộn ràng, nhằm tôn vinh quyền uy của Bắc Đế Trấn Vũ.

Albert Sallet cho biết thêm: “Lễ tế vị thần này vào ngày 20/7. Lễ cử hành long trọng và ồn ào. Trong dịp lễ có để một chiếc thuyền mã lớn bằng giấy có đủ trang thiết bị và đốt đi sau khi lễ xong”. Hiện nay tại Chùa Cầu, cư dân người Việt cũng như người Hoa đến thắp nhang trước tượng Bắc Đế cầu mong sự che chở của Thần.

Văn hóa Việt - Hoa - Nhật ở chùa Cầu

Qua tương truyền về nguyên nhân xây dựng chiếc cầu của người Nhật là nhằm ngăn chặn thủy quái Namazu, và việc thờ Bắc Đế Trấn Vũ tại Chùa Cầu của cộng đồng người Hoa đều có điểm chung là thể hiện ước vọng trị thủy, cầu mong sự ổn định về mặt phong thổ để cộng đồng cư dân nơi đây được bình yên sinh sống và giao thương buôn bán. Điều này thể hiện quá trình giao thoa và tiếp biến văn hóa lẫn nhau một cách sâu sắc của ba dân tộc Việt - Hoa - Nhật.

Tượng Bắc Đế Trấn Vũ phục chế được thờ tại chùa Cầu. Ảnh: Hoài An

Nhiều nguồn tư liệu hiện tồn cho biết, cả cầu và chùa đều là công trình biểu hiện tính cộng tác, kế thừa của cộng đồng chủ nhân từng cộng cư ở thương cảng Hội An trong việc đầu tư nguồn lực là người Nhật, người Hoa và trực tiếp thi công xây dựng là người Việt.

Thần Bắc Đế Trấn Vũ có khả năng chế ngự yêu ma, bảo hộ xứ sở, đất đai, chống lại thiên tai hiểm họa, ban niềm vui hạnh phúc cho con người, điều này cũng phù hợp với niềm mong ước chung của cư dân người Việt. Như vậy, tín ngưỡng thờ Bắc Đế Trấn Vũ ở Hội An là một nét văn hóa độc đáo.

Có thể thấy, quá trình tiếp biến và giao lưu văn hóa thông qua truyền thuyết về việc xây dựng chiếc cầu và vị thần chủ được thờ tự phần nào đã thể hiện sự cộng cư của cộng đồng ba dân tộc Việt - Hoa - Nhật trên mảnh đất Hội An suốt những thế kỷ qua.

Nguồn: https://baodanang.vn/su-cong-cu-nhin-tu-chua-cau-3302770.html