Thành Nhà Hồ trong mắt học giả nước ngoài

Cổng Nam Thành nhà Hồ (Ảnh: Geoff Steven)

Ngay từ đầu thế kỷ XX, một số học giả người Pháp đã quan tâm đến những giá trị độc đáo và đặc sắc của di sản Thành Nhà Hồ, dày công khảo sát, nghiên cứu theo phương pháp thực chứng của phương Tây và đã có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị được công bố. Trong đó có cuốn La province de Thanh Hoa (Breton, in năm 1918), Le Thanh Hoa (Ch. Robinquin, in năm 1918).

Đây là những công trình được xem là sớm nhất của học giả nước ngoài nghiên cứu và đề cập đến những vấn đề có liên quan đến thành Tây Đô. Hai công trình trên đều trình bày tổng quát về tỉnh Thanh Hóa, trong đó có đề cập đến thành Tây Đô và những nhân vật, đơn vị hành chính thuộc huyện Vĩnh Lộc. Tuy nhiên, hai cuốn sách này chủ yếu chỉ tập trung giới thiệu về hành chính phục vụ cho việc cai trị của người Pháp nên lịch sử thành Tây Đô và những giá trị của tòa thành và các di tích lịch sử chưa được đề cập tới nhiều.

Khung cảnh xóm làng khu vực phụ cận Thành nhà Hồ (Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ).

Năm 1922, H. Le Breton xuất bản cuốn Thanh Hoa Pittoresque (Thanh Hóa đẹp tươi), đã dành nhiều trang để nói về di tích Thành Nhà Hồ và vương triều Hồ. H. Le Breton đã dùng những "mỹ từ" để ca ngợi về thành Tây Đô: "Đấy là di tích đẹp nhất của kiến trúc quân sự trong lịch sử Việt Nam còn tồn tại ở Đông Dương". Và "Tây Đô có một hàng lũy đất chừng 20 km quanh, ngày nay chúng ta vẫn còn thấy di tích. Thành xây dựng gần sông Mã. Sau khi đã chọn địa điểm và định hướng mặt bằng của công trình theo những quy luật của phong thủy, người ta bắt đầu đào móng và đắp đất. Tại các xưởng trong tỉnh người ta đẽo những khối đá vôi lớn có vân hoa để làm những bức tường thành, trong đó là những cung điện cho Nhà vua và quan Phụ chính, những đền, những trại được xây dựng. Sự nỗ lực để thực hiện một công trình như vậy thật to tát" ⁽¹⁾.

Khu vực bức tường thành tại Thành nhà Hồ (Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ).

Đến giữa thế kỷ XX, Louis Bezacier, một chuyên gia người Pháp khác, chuyên nghiên cứu về kiến trúc Đông Dương nói chung và kiến trúc Việt Nam nói riêng trong tác phẩm L'art Viet Namien (Nghệ thuật Việt Nam) đã mô tả sơ lược về vị trí hiểm yếu của vùng đất Tây Đô, về tòa thành và đưa ra ý kiến cho rằng đây là thành lũy quân sự đặc sắc của khu vực Đông Nam Á, đồng thời khẳng định thành Tây Đô (Hoàng thành) còn tương đối nguyên vẹn, không thay đổi gì so với hiện trạng. Bốn bức tường và các cổng thành còn lại là một công trình kiến trúc vĩ đại. Chứng tích An Tôn - Thanh Hóa từng là trung tâm chính trị của cả nước trong những năm cuối thể kỷ XIV đầu thế kỷ XV.

Ông nhận xét: “chúng tôi cần phải nói rõ rằng ngôi thành này là một mẫu mực độc nhất về những khối đá vôi lớn được ghè đẽo ghép rất tài tình” hay “công trình thành nhà Hồ là một trong những tác phẩm đẹp nhất của kiến trúc An Nam” và là “công trình kiến trúc đẹp nhất khu vực Đông Nam á” ⁽²⁾.

Khu vực cổng Thành nhà Hồ (Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ).

Đặc biệt, sau khi tiến hành khảo sát trực tiếp, kỹ càng, L. Bezacier đã nhận định rất chi tiết: "Khi quan sát trên máy bay còn thấy rõ sự nhô lên nền đất các cổng, hình dáng chung của các dinh thự, nền và lối đi rất rõ nét. Ví dụ như trục Bắc - Nam, mặt bằng của nền nơi ở của Hồ Qúy Ly tại Kinh đô, gọi là cung Nhân Thọ. Vị trí của cung được đánh dấu trên mặt đất không chỉ bờ ruộng lúa, mà còn cả lối cửa vào, ở ngay trước thềm tam cấp hiện đã mất, được chỉ định bằng hai lan can hình rồng, trên thân lan can còn điểm các bông hoa bốn cánh, một vẻ đẹp ấn tượng nhắc đến nghệ thuật Đại La. Tháng 2 năm 1403 dựng Đông Thái Miếu là đền thờ tổ Hoàng tộc". Và "cách phía sau thành vài cây số rải rác một loạt đồi hình thành hệ thống phòng thủ tự nhiên, về mặt Tây có sông. Nhưng các mặt Nam và Đông, chính là đồng bằng. Vì vậy ở phía trước các con hào, chừng một cây số, Hồ Quý Ly cũng đã cho dựng lên một lũy đất khá lớn, bao quanh toàn bộ hai mặt dễ bị tấn công đó và như vậy hình thành phòng tuyến đầu tiên nối với sông ở phía Nam và hệ thống đồi núi ở phía Bắc" ⁽³⁾.

Đầu thế kỷ XXI, các học giả Nhật Bản đặc biệt chú ý đến di tích Thành Nhà Hồ. Năm 2002, một chương trình hợp tác nghiên cứu giữa trường đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản), Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG Hà Nội và Bảo tàng tổng hợp Thanh Hóa đã tiến hành nghiên cứu cơ bản về Thành Nhà Hồ bằng những phương pháp hiện đại; tiến hành phân tích thành phần hóa học từ các mẫu đá xây thành và các núi đá trong khu vực.

Các nhà khoa học Nhật Bản tỏ ra hứng thú và đánh giá cao giá trị nhiều mặt của Thành Nhà Hồ. Giáo sư Kikuchi (Trường Đại học Nữ Chiêu hoà Nhật Bản) trong báo cáo có nhận xét: “Thành là kết tinh tài nghệ xây thành và là biểu tượng đỉnh cao của quy hoạch thành thị và kiến trúc ở Việt Nam thế kỷ 14 - 15. Nó thể hiện những sự hoà đồng giữa các bộ phận trong quy hoạch, tài năng trong kỹ thuật xât dựng, thiết kế và thi công” ⁽⁴⁾ .

Những công trình nghiên cứu, với cái nhìn tổng quát, khách quan khoa học của các học giả nước ngoài về thành Tây Đô đã góp phần nhận diện, tôn vinh thêm giá trị của Thành Nhà Hồ, đồng thời cũng góp phần gới thiệu, lan tỏa tới bạn bè quốc tế biết đến con người, văn hóa xứ Thanh cũng như đất nước Việt Nam tươi đẹp của chúng ta.

Long Nguyễn

(Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Thành Nhà Hồ)

(1) H. LeBreton, Thanh Hóa tươi đẹp, bản dịch, 2010, tr.75.

(2) Loui Bezacier, Nghệ thuật Việt Nam, bản dịch, tr.86.

(3) Loui Bezacier, Nghệ thuật Việt Nam, bản dịch, tr.86.

(4) Báo cáo khai quật Thành Nội Thành Nhà Hồ, 2005.

Nguồn: https://baothanhhoa.vn/thanh-nha-ho-trong-mat-hoc-gia-nuoc-ngoai-247256.htm