Tri ân người chuyển ngữ hơn 60 ca khúc Việt sang tiếng Nga

Nhà giáo, dịch giả Lê Đức Mẫn chính là người đã cần mẫn chuyển ngữ hàng chục ca khúc nổi tiếng của Việt Nam sang tiếng Nga. Không chỉ là dịch lời, dịch nghĩa, thầy Mẫn còn kỳ công lựa chọn ngôn ngữ sao cho lời ca được giữ nguyên vẹn ý nghĩa và cả nhạc điệu khi được dịch sang tiếng Nga, để khi cất lên, bài hát như thể được viết ra bằng tiếng Nga chứ không phải là chuyển ngữ.

Chương trình “Ca khúc Việt lời Nga” giới thiệu những bài hát Việt đi cùng năm tháng được thầy Lê Đức Mẫn chuyển ngữ sang tiếng Nga, do nhóm cựu sinh viên Khoa Tiếng Nga phối hợp với các đơn vị của Trường Đại học Hà Nội tổ chức, nhân dịp kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nga (30/1/1950 - 30/1/2025), kỷ niệm Chiến thắng Điện Biên Phủ 7/5 và Chiến thắng Phát xít 9/5

Dịch giả Lê Đức Mẫn sinh năm 1941 tại Duy Tiên, Hà Nam, là một nhà giáo ưu tú, nhà thơ và dịch giả nổi tiếng. Ông từng công tác tại Trường Đại học Hà Nội từ năm 1966 đến 2002.

Với một tình yêu và sự am hiểu sâu sắc dành cho âm nhạc và thi ca, nhà giáo, dịch giả Lê Đức Mẫn bắt đầu công việc dịch các ca khúc Việt Nam sang tiếng Nga từ những năm 1990. Ban đầu chỉ là sở thích cá nhân, sau đó ông đã đưa việc dịch bài hát thành công việc có hệ thống.

Các ca khúc được ông dịch lời sang tiếng Nga gồm những bài hát do nhiều nhạc sĩ nổi tiếng của Việt Nam sáng tác, giai điệu đã quen thuộc với công chúng, từ những ca khúc tiền chiến, ca khúc cách mạng, trữ tình, tới các ca khúc đang được giới trẻ yêu thích hiện nay như: Bài ca Hồ Chí Minh, Đêm qua em mơ gặp Bác, Bài ca hy vọng, Tiến về Hà Nội, Tình ca, Tình ca Tây Bắc, Thuyền và biển, Em còn nhớ hay em đã quên, Hà Nội mùa thu, Bụi phấn, Mỗi ngày tôi chọn một niềm vui, Mùa xuân đầu tiên, Nối vòng tay lớn, Trái đất này là của chúng mình, Xin chào Việt Nam, Một vòng Việt Nam, Tái sinh…

Không chỉ là niềm yêu thích, việc dịch lời bài hát sang tiếng Nga còn là một sứ mệnh ông luôn muốn theo đuổi: đem những nét đẹp của văn hóa, của âm nhạc Việt Nam lan tỏa ra nước ngoài

Ngoài dịch lời bài hát, dịch giả Lê Đức Mẫn còn chuyển ngữ hàng chục tác phẩm văn học Nga sang tiếng Việt. Nhiều bản dịch của ông đã được xuất bản và sử dụng làm tài liệu giảng dạy tại các trường đại học. Công việc dịch thuật, theo thầy, đòi hỏi không chỉ kiến thức ngôn ngữ mà còn cần sự hiểu biết về văn hóa, âm nhạc và cảm xúc.

Mặc dù là người rất giàu kinh nghiệm trong việc dịch thuật, nhưng khi bắt tay vào dịch bất kỳ một tác phẩm nào, dịch giả Lê Đức Mẫn đều rất cẩn trọng và đặt yếu tố văn hóa, ngôn ngữ lên hàng đầu.

Ông chia sẻ, trong quá trình dịch, ông cũng gặp nhiều khó khăn về văn hóa, ngôn ngữ và âm nhạc, nhất là làm thế nào để “khớp” được các từ ngữ tiếng Nga với ý nghĩa, ngữ cảnh và nhịp điệu của lời Việt trong bài hát.

Ông tâm sự: “Tôi là người có đôi chút hiểu biết và có tình yêu đối với hoạt động giáo dục, văn hóa nói chung, đối với thi ca, ngôn ngữ, tiếng Việt tiếng Nga, và cũng yêu đàn, hát.

Trong suốt cuộc đời mình tôi chỉ ngồi một chỗ để dạy học, làm thơ, dịch sách và giao lưu cùng các bạn đồng nghiệp, các em học trò cũ và mới. Mấy năm nay ở tuổi U90 tôi chuyên tâm tìm dịch lời các bài hát Việt sang tiếng Nga. Tôi nghĩ, chúng ta đã dịch sang tiếng Việt hàng trăm, hàng nghìn bài hát của các nước khác để chúng ta hòa đồng và tiếp thu những tinh hoa âm nhạc thế giới. Nhưng chiều ngược lại thì mới có rất ít…”

Công việc dịch thuật của ông như một con tằm nhả tơ, khi mỗi ca khúc, mỗi tác phẩm được chuyển ngữ như một tấm lụa đẹp được dệt nên từ những nỗ lực cần mẫn của ông.

Nói về các tác phẩm chuyển ngữ của nhà giáo, dịch giả Lê Đức Mẫn, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Trào, Hiệu trưởng Trường đại học Hà Nội cho rằng, để sáng tác 1 tác phẩm âm nhạc và các tình ca, người nghệ sĩ cần chất liệu sáng tác, cảm xúc, hoàn cảnh sáng tác, dẫn lối giai điệu, ca từ.

“Khi chuyển dịch lời Nga cho các tác phẩm nhạc Việt, thầy Mẫn có sức mạnh của ngôn từ, sự tinh thông văn chương, ngôn ngữ Nga - Việt, có tình yêu to lớn đối với cả hai đất nước Việt Nam và Nga. Thầy có nhạc cảm, cảm xúc thật từ trái tim và tâm hồn, có sự đồng cảm, giao cảm giữa nhạc sĩ sáng tác và người chuyển ngữ, sự cảm giao của giá trị văn hóa Nga - Việt. Quan trọng hơn cả, đó là sự hòa điệu của tiếng lòng, tâm hồn của thầy Mẫn và sự thấu hiểu của sinh viên các thế hệ” - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Trào nói.

Nhiều sinh viên và cựu sinh viên bày tỏ sự kính trọng và biết ơn với những đóng góp của thầy Lê Đức Mẫn. Nguyễn Thị Hoài Thu, sinh viên năm 2 khoa tiếng Nga, Đại học Hà Nội chia sẻ: “Những ca khúc thầy Mẫn dịch sang tiếng Nga không chỉ giữ được bản sắc dân tộc mà còn mang tinh thần kết nối văn hóa giữa Việt Nam và Nga. Mong rằng các bạn sinh viên đang học tập tích cực tham gia chương trình ý nghĩa như thế này vì đây không chỉ là cơ hội rèn luyện thêm kỹ năng ngôn ngữ mà còn củng cố thêm tình yêu quê hương, văn hóa Việt Nam, qua đó hiểu hơn, yêu hơn tiếng Nga và văn hóa Nga”.

Chia sẻ bên lề sự kiện, ông Maksim Kurilov, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Liên bang Nga tại Việt Nam nhấn mạnh ý nghĩa của việc chuyển ngữ các ca khúc nổi tiếng của Việt Nam sang tiếng Nga trong bối cảnh tăng cường giao lưu văn hóa giữa hai nước: “Chúng tôi coi đây là một hoạt động có ý nghĩa quan trọng, tạo động lực thúc đẩy các mối quan hệ văn hóa giữa Nga và Việt Nam. Trong tiến trình giao lưu ấy, công tác dịch thuật đóng vai trò thiết yếu, giúp hai dân tộc hiểu nhau hơn, gần gũi nhau hơn thông qua ngôn ngữ và âm nhạc.”

Ông Maksim Kurilov, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Liên bang Nga tại Việt Nam.

Bí thư thứ nhất cũng dành lời tri ân sâu sắc tới ông Lê Đức Mẫn - người đã nhiều năm tâm huyết dịch các bài hát Việt Nam sang tiếng Nga: “Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới đồng chí Lê Đức Mẫn vì những cống hiến không mệt mỏi. Đó là một công việc không chỉ đòi hỏi chuyên môn cao, mà còn đóng góp vô cùng ý nghĩa cho việc tăng cường mối quan hệ văn hóa giữa hai quốc gia”.

Nói về cảm xúc khi trực tiếp nghe các ca khúc Việt Nam bằng tiếng Nga, ông Maksim Kurilov cho biết: “Tôi thực sự xúc động và vui mừng khi được thưởng thức những bản nhạc Việt Nam được thể hiện bằng tiếng mẹ đẻ của mình. Thật tuyệt vời khi vẫn có những con người đầy nhiệt huyết như ông Lê Đức Mẫn, người đã và đang đưa các giai điệu mang đậm bản sắc dân tộc của Việt Nam đến gần hơn với công chúng Nga. Điều này cho thấy mối quan hệ hữu nghị giữa hai quốc gia không ngừng phát triển, ngày càng bền chặt và sẽ tiếp tục được củng cố trong thời gian tới.”

Dịch giả Lê Đức Mẫn và đông đảo đại biểu, khán giả tại buổi lễ.

Cho đến nay, số lượng ca khúc Việt được dịch giả Lê Đức Mẫn sang tiếng Nga (trong suốt 30 năm qua) đã vượt qua con số 60 và chắc chắn sẽ không dừng lại ở đó. Ở độ tuổi ngoài 80, nhà giáo, dịch giả Lê Đức Mẫn vẫn hăng say và nhiệt huyết trong công việc của một sứ giả kết nối văn hóa Nga-Việt.

Nhà giáo Ưu tú, dịch giả Lê Đức Mẫn sinh năm 1941, tại Duy Tiên, Hà Nam. Ông vốn ham học từ nhỏ. Thuở bé được bố dạy một ít chữ Nho, lớn lên học tiếng Pháp ở Hà Nội. Năm 1960, ông theo học tiếng Nga tại Khoa Ngoại ngữ, Trường đại học Sư phạm Hà Nội. Học xong, ông về Trường đại học Ngoại ngữ Hà Nội (nay là Trường Đại học Hà Nội - HANU) giảng dạy và gắn bó với ngôi trường này từ năm 1966 cho đến khi nghỉ hưu (năm 2002).

Cho đến nay, dịch giả Lê Đức Mẫn đã biên dịch hơn 40 tác phẩm văn học Nga sang tiếng Việt, trong đó có nhiều tác phẩm nổi tiếng, như Trường ca “Ác quỷ” (Mikhail Lermontov), nhiều tác phẩm của Dostoievsky, Anna Karenina (Tolstoi), “Và nơi đây bình minh yên tĩnh” (Boris Vasilyev); “Những người thích đùa” (Azit Nexin) của Thổ Nhĩ Kỳ nhưng dịch từ tiếng Nga, “Giáo đoàn nhà thờ” (Nikolai Leskov), cùng nhiều bài thơ của A.Pushkin và nhiều tác giả khác. Năm 2017, Hội Nhà văn Việt Nam đã trao giải thưởng lớn nhất về dịch thuật cho dịch giả Lê Đức Mẫn, với vở kịch thơ gồm tới 5000 câu “Khổ vì trí tuệ” của tác giả người Nga Aleksandr Griboedov (1795 - 1829).

Nguồn: https://nhandan.vn/tri-an-nguoi-chuyen-ngu-hon-60-ca-khuc-viet-sang-tieng-nga-post878847.html