Trí tuệ nhân tạo: “Cánh tay nối dài” đầy thách thức của báo chí Việt Nam

Điểm yếu của các cơ quan báo chí Việt Nam là thiếu dữ liệu về chân dung độc giả, dữ liệu phân tích hành vi khách hàng… Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông (IPS), ông Nguyễn Quang Đồng nhấn mạnh như vậy tại phiên thảo luận “Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam,” trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí toàn quốc, sáng 20/6 tại Hà Nội.

Đặc biệt, các chuyên gia, nhà quản lý, lãnh đạo tòa soạn cũng cảnh báo rằng chuyển đổi số báo chí không thể chỉ dừng ở sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) một cách tự phát, thiếu định hướng và chiến lược tổng thể.

Thực tế ứng dụng AI ở các cơ quan báo chí

Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), đồng thời là điều phối viên phiên thảo luận, thạc sỹ Đào Trung Thành khẳng định rằng chuyển đổi số không còn là một lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các tòa soạn trong kỷ nguyên công nghệ. AI ra đời đã không chỉ thay đổi cách thức viết tin, bài mà còn định hình cả hành vi tiếp nhận và phân phối thông tin. Do đó, báo chí Việt Nam cần xác định hướng đi rõ ràng, linh hoạt và có trách nhiệm.

Thực tế cho thấy trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra cơ hội chưa từng có cho báo chí và truyền thông Việt Nam, từ nâng cao chất lượng nội dung đến tăng cường tác động xã hội, giúp các tòa soạn nhanh chóng thích nghi với kỷ nguyên số và đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông (IPS), ông Nguyễn Quang Đồng cho biết tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông (IPS), ông Nguyễn Quang Đồng. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Phần lớn các cơ quan báo chí được khảo sát đã sử dụng các công cụ AI như ChatGPT, Gemini, Copilot và các phần mềm nội bộ trong các khâu sản xuất nội dung, từ gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật. Tuy nhiên, ứng dụng hiện nay còn manh mún, thiếu tầm nhìn chiến lược, chủ yếu vận hành theo lối tự phát, cá nhân hóa. Chi phí đầu tư cho AI của các tòa soạn còn rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí.

Ông Nguyễn Quang Đồng đã chỉ ra ba vấn đề lớn đang cản trở hiệu quả ứng dụng AI trong các tòa soạn báo chí hiện nay: Đặt sai trọng tâm ứng dụng AI (tập trung sản xuất nội dung thay vì giải quyết bài toán mô hình kinh doanh…); thiếu chiến lược tổng thể ở cấp độ tổ chức (rất ít tòa soạn có chính sách nội bộ chính thức về việc sử dụng AI, điều này tiềm ẩn rủi ro lớn về tin giả và mất uy tín); thiếu nguồn lực tài chính và nhân sự am hiểu AI.

Vị chuyên gia này cũng cảnh báo nguy cơ mất độc giả khi hành vi tiếp cận thông tin đang dần chuyển từ công cụ tìm kiếm sang các nền tảng AI tổng hợp; doanh thu quảng cáo sụt giảm liên tiếp đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới mô hình kinh doanh báo chí trong kỷ nguyên số.

Để giải quyết những thách thức trên, ông Nguyễn Quang Đồng lấy dẫn chứng mô hình của The Globe and Mail (Canada). Chính việc sử dụng mô hình AI do họ thiết lập để đánh giá giá trị nội dung, cá nhân hóa, tối ưu hóa paywall (bức tường phí) đã mang lại kết quả ấn tượng cả về doanh thu lẫn số lượng đăng ký mới.

“Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng. Đặc biệt, việc quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI là rất cần thiết. Hội Nhà báo Việt Nam cần ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành,” ông Nguyễn Quang Đồng nhấn mạnh.

Thông tấn xã Việt Nam giới thiệu ứng dụng sáng tạo báo chí bằng điện thoại di động. (Ảnh: TTXVN)

Kinh nghiệm làm chủ công nghệ, kiểm soát dữ liệu

Chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng và ứng dụng các giải pháp AI bản địa hóa (localization) trong báo chí, từ sản xuất nội dung, cá nhân hóa nội dung và nâng cao hiệu quả tương tác với độc giả Việt Nam, Tổng Giám đốc VnEconomy, ông Đào Quang Bính cho biết tòa soạn đã phát triển thành công công cụ AI riêng có tên gọi Askonomy.

Chiến lược của VnEconomy đặc biệt khác biệt bởi đã tự phát triển các mô hình AI độc quyền, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT. Theo ông Đào Quang Bính, toàn bộ dữ liệu dùng để đào tạo AI của VnEconomy là dữ liệu nội bộ của tòa soạn, và các nội dung do AI tạo ra chỉ được dựa trên dữ liệu đã có hoặc tài liệu mới cung cấp, không dựa vào bất kỳ nội dung nào từ AI tạo sinh bên ngoài. Điều này giúp VnEconomy vừa giải quyết được nỗi lo về tin giả vừa đảm bảo nội dung luôn tuân thủ đúng giọng điệu, quan điểm của tòa soạn.

Askonomy đã được tòa soạn tích hợp vào hệ thống CMS, có thể xử lý nội dung tốc độ cao, đọc hiểu văn bản đạt độ chính xác 95% chỉ sau 7 giây, giảm tải cho biên tập viên và kiểm soát chặt nội dung.

“Tôi đã ví von rằng thay vì làm ‘con khủng long’ như ChatGPT, chúng tôi chỉ cần làm ‘con kiến’ nhỏ nhưng hiệu quả. Vì thế, chúng tôi đã xây dựng một mô hình chỉ tập trung vào ngôn ngữ kinh tế, với hai thứ tiếng là tiếng Việt và tiếng Anh,” ông Đào Quang Bính chia sẻ.

Tổng Giám đốc VnEconomy, ông Đào Quang Bính chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng và ứng dụng các giải pháp AI bản địa hóa. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Ngoài ra, Tạp chí Kinh tế Việt Nam còn phát triển nền tảng Asko Platform, mở ra hướng đi riêng cho các mô hình tòa soạn tự chủ công nghệ.

Trong khi đó, từ thực tế hoạt động của mình, nhà sáng lập Baomoi.com, ông Nguyễn Anh Tuấn cho hay chính khả năng phân tích hành vi người dùng và gợi ý tin bài phù hợp đã giúp Baomoi duy trì độ gắn kết với độc giả trẻ, là đối tượng luôn “bắt trend” và rất dễ “chuyển kênh” trên không gian mạng.

“AI không thay thế con người, nhưng nếu được tích hợp đúng cách, sẽ giúp biên tập viên đưa ra quyết định nhanh hơn, thông minh hơn,” ông Nguyễn Anh Tuấn nói.

Cần “hệ miễn dịch truyền thông” trước AI

Chủ tịch Công ty DIBIZ chuyên về an ninh mạng và chống thông tin sai lệch, ông Đinh Toàn Thắng đã phân tích nguy cơ thông tin sai lệch (Disinformation) được lan truyền có chủ đích để lừa dối và gây hại do AI tạo ra, đồng thời nhấn mạnh việc thiết lập “hệ miễn dịch truyền thông” là rất cần thiết đối với các tòa soạn.

Ông Đinh Toàn Thắng chỉ ra “Disinformation” tại Việt Nam hiện nay chính là thu phí lừa đảo, bán thực phẩm chức năng/quảng cáo sai sự thật, đưa tin tức chính trị giả/ xuyên tạc. Giải pháp mà chuyên gia này đưa ra là sử dụng chính AI và các công cụ kiểm chứng thông tin như Google Fact-Check, đồng thời mở rộng quy trình kiểm chứng sang cả ảnh, âm thanh và video, để chống lại vấn nạn “Disinformation.”

Các chuyên gia, nhà quản lý, lãnh đạo tòa soạn tham gia phiên thảo luận. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Chuyên gia công nghệ này cũng nhấn mạnh xu hướng kết hợp AI với công nghệ mã hóa watermark, ký số dữ liệu đa lớp và công nghệ DRM (quản lý bản quyền số) nhằm bảo vệ nội dung báo chí trước nguy cơ bị sao chép, trích dẫn sai lệch.

Có thể thấy, để chuyển đổi số thành công không chỉ là áp dụng công nghệ, mà phải là một chiến lược toàn diện, lấy con người và giá trị báo chí làm trung tâm. AI đang mở ra cơ hội lớn cho báo chí, là “cánh tay nối dài” nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức.

Theo thạc sỹ Đào Trung Thành, muốn triển khai hiệu quả AI, các tòa soạn cần xây dựng chiến lược dài hạn dựa trên ba yếu tố cốt lõi là: lựa chọn công nghệ phù hợp; phát triển nguồn nhân sự am hiểu cả báo chí và công nghệ; đặt đạo đức làm nền móng cho mọi quyết định triển khai.

Bởi trong kỷ nguyên AI, dẫu cần nhanh nhạy về công nghệ thì nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp vẫn phải thượng tôn để giữ vững niềm tin độc giả. Làm được vậy, tòa soạn báo chí mới có thể đi nhanh và tiến xa./.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/tri-tue-nhan-tao-canh-tay-noi-dai-day-thach-thuc-cua-bao-chi-viet-nam-post1045397.vnp