 |
| Mộc bản Triều Nguyễn được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (Đà Lạt). Ảnh: TTXVN |
Theo thời gian, do ảnh hưởng của khí hậu nóng ẩm, mối mọt, ẩm mốc và đặc biệt là tình trạng “mủn mục” nên nhiều mộc bản đang đứng trước nguy cơ không thể phục hồi nếu không được xử lý kịp thời. Trong số gần 3.000 tấm mộc bản đang được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (tỉnh Lâm Đồng), có hàng trăm tấm đang rơi vào tình trạng hư hại nghiêm trọng, đe dọa đến sự toàn vẹn của kho di sản quý giá này.
Trước thực trạng đó, Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành và nhóm các chuyên gia nghiên cứu gồm Tiến sỹ Bùi Duy Ngọc, Tiến sỹ Nguyễn Bảo Ngọc, Tiến sỹ Nguyễn Văn Định và Thạc sỹ Hoàng Trung Hiếu, Viện Nghiên cứu Công nghiệp rừng (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) đã triển khai công trình “Nghiên cứu, thử nghiệm, đề xuất các giải pháp xử lý mộc bản triều Nguyễn bị mủn mục”. Nhóm đã dành nhiều thời gian nghiên cứu, khảo sát thực tế và thử nghiệm các phương pháp xử lý nhằm bảo vệ nguyên vẹn nhất giá trị của mộc bản mà vẫn đảm bảo tính an toàn và lâu dài.
Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành, chủ nhiệm công trình cho biết, công trình này không chỉ đưa ra giải pháp khắc phục tình trạng mủn mục của mộc bản một cách hiệu quả, mà còn đảm bảo sự phục hồi không làm biến dạng hay ảnh hưởng đến chữ khắc trên mộc bản. Đây là yếu tố quan trọng vì mỗi chi tiết nhỏ trên mộc bản đều là một phần của di sản văn hóa.
Trong quá trình xử lý, nhóm nghiên cứu đã sử dụng một loại nhựa tổng hợp (Paraloid B72) có khả năng thẩm thấu sâu vào cấu trúc gỗ, giúp gia cố bề mặt bị mủn mà không làm biến dạng hay ảnh hưởng đến chi tiết khắc chữ. Phương pháp này đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản, cho hiệu quả ổn định và lâu dài. Đặc biệt, nhóm còn sử dụng thiết bị kính hiển vi điện tử quét (SEM) để phân tích bề mặt mộc bản trước khi xử lý, từ đó xác định chính xác tình trạng hư hại và lựa chọn giải pháp phù hợp nhất. Đây là cách tiếp cận bài bản, giúp công trình đạt độ chính xác cao và đảm bảo an toàn cho di sản.
Thay vì sử dụng các phương pháp phức tạp hoặc quá tốn kém, nhóm nghiên cứu lựa chọn hướng tiếp cận dựa trên nguyên tắc bảo tồn tối thiểu, can thiệp vừa đủ để mộc bản không tiếp tục hư hại nhưng vẫn giữ nguyên được hình dạng, chất liệu và các yếu tố gốc ban đầu. Kết quả xử lý cho thấy hiệu quả rõ rệt: các tấm mộc bản bị mủn mục sau khi được xử lý không còn bong tróc, vỡ vụn; kết cấu gỗ được gia cố ổn định, độ bền được tăng cường mà không ảnh hưởng đến chữ khắc hay chi tiết nội dung.
Công trình nghiên cứu không chỉ dừng lại ở tính khả thi kỹ thuật mà còn mang lại hiệu quả thiết thực. Việc xử lý kịp thời giúp giảm chi phí phục hồi dài hạn, đồng thời bảo toàn nguyên trạng mộc bản, yếu tố có giá trị đặc biệt trong công tác nghiên cứu, học thuật và quảng bá văn hóa. Nhờ tính ứng dụng cao, công trình đã được trao giải ba Giải thưởng sáng tạo khoa học và công nghệ 2024) và nhận được tài trợ từ Quỹ Bảo tồn văn hóa của Đại sứ quán Hoa Kỳ (AFCP) và đang tiếp tục được nhân rộng trong giai đoạn tiếp theo.
 |
| Mộc bản Triều Nguyễn tại triển lãm “Quốc hiệu và Kinh đô nước Việt trong Mộc bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới”. Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN |
Chia sẻ về quá trình thực hiện, Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành cho biết, từ khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, các nhà nghiên cứu đã có thêm cơ hội tiếp cận nguồn lực, thiết bị và cơ chế tài chính phù hợp. Đây là điều kiện cần thiết để những công trình như xử lý mộc bản triều Nguyễn được triển khai bài bản, đúng hướng và đi vào thực tiễn.
Nghị quyết 57 xác định rõ khoa học, công nghệ là động lực then chốt cho phát triển nhanh và bền vững đất nước. Đặc biệt, Nghị quyết không chỉ tập trung vào lĩnh vực công nghệ cao, mà còn khuyến khích nghiên cứu ứng dụng trong bảo tồn văn hóa, phát triển các ngành khoa học xã hội và nhân văn gắn với chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Đối với nhóm nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Công nghiệp rừng, Nghị quyết đã mở ra hành lang pháp lý thuận lợi, tạo động lực để đầu tư chiều sâu cho các nghiên cứu ứng dụng, đồng thời khuyến khích sự phối hợp liên ngành giữa các lĩnh vực: Công nghệ vật liệu, bảo tồn di sản, lưu trữ văn hóa và truyền thông khoa học.
Từ một công trình xử lý thí điểm, mô hình đang dần được mở rộng và chia sẻ với các trung tâm lưu trữ khác, góp phần hình thành hệ thống giải pháp bảo tồn bền vững đối với tài liệu gỗ cổ. Trong tương lai, nhóm nghiên cứu hy vọng có thể ứng dụng phương pháp này vào việc xử lý các loại hình di sản vật thể khác như tượng gỗ, kiến trúc cổ, đồ thờ tự… vốn cũng đang chịu tác động lớn từ thời gian và môi trường.
Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành cho rằng, thành công của công trình “Xử lý mộc bản triều Nguyễn bị mủn mục” khẳng định vai trò của khoa học công nghệ trong việc gìn giữ ký ức dân tộc. Đây không chỉ là nỗ lực kỹ thuật, mà còn là sự kết hợp hài hòa giữa tri thức hiện đại và tinh thần trách nhiệm với lịch sử, văn hóa dân tộc.
TTXVN
Nguồn: https://baodanang.vn/channel/5414/202506/ung-dung-hieu-qua-giai-phap-xu-ly-moc-ban-bi-hu-hai-4009741/
Bình luận (0)