Abel trong cồn cát thời gian

Các nhân vật của ông không thuộc về trang sách đầy khoảng trống, mà bước ra từ chính khoảng trống trong tâm tưởng ta, biểu thị những gì bí ẩn chìm sâu trong ta.

Từ Novecento, Lụa...

Những tác phẩm của Alessandro Baricco được dịch sang tiếng Việt trong khoảng 20 năm trở lại đây đủ mang đến cho độc giả hình dung phần nào về lược đồ sáng tạo của hiện tượng văn chương đương đại Ý. Với tính thể nghiệm cao, sáng tạo văn chương của Baricco vượt thoát khuôn khổ của một lĩnh vực/loại thể mà nó được gán nhãn, để hoàn toàn có thể trở thành các phiên bản âm nhạc, kịch nghệ trên sân khấu, thậm chí gợi mở sáng tạo điện ảnh. Trong hầu hết các tác phẩm được Baricco viết ra, từ Novecento - nghệ sĩ dương cầm trên đại dương, Lụa, đến mới nhất là Abel - Một truyện siêu hình học cao bồi Viễn Tây, chính nhà văn cũng đồng thời trở thành nghệ sĩ trình diễn tác phẩm và hai trong số đó (Lụa, Novecento) đã được dựng thành phim điện ảnh khá thành công.

Nhà văn Alessandro Baricco

ẢNH: ANNA LA NAIA/PHANBOOK CUNG CẤP

Có vẻ như Alessandro Baricco không quan tâm đến khái niệm "tác phẩm lớn" theo nghĩa phải "đồ sộ" như đã thấy trong truyền thống văn chương châu Âu nói riêng, thế giới nói chung. Ông đi chệch ra khỏi ý niệm đó với các novella (tiểu thuyết ngắn), bằng một giai điệu riêng mà ông gọi là "âm nhạc trắng" - đó chính là tone chủ đạo, nguồn hưng phấn của sáng tạo tự do và tự tại.

Nhân vật của ông cũng vậy. Họ thuộc về một thế giới hoàn toàn riêng tư, bên ngoài cái lẽ thường hay tính mặc định. Cuộc đời của một nghệ sĩ dương cầm trên đại dương như Novecento hẳn là một lý tưởng phi thực. Đời sống không còn nằm ở dưới những bậc thang kia, mà ở đây, trên con tàu lênh đênh. Novecento được sinh ra và quyết định ở lại trên con tàu, bên cây dương cầm với thứ âm nhạc mà "người đời" khó có thể thấu đạt, vượt trên hạnh phúc và khổ đau nhân sinh.

Nhân vật của Baricco thường mang các phẩm tính dị thường, họ được treo trên chiếc đinh vô hình của những lý tưởng đã mất trong thế gian. Một mặt, họ chung chia tính hữu hạn với số phận, một mặt, họ đi đến một quy chiếu đáng nói: sự tự thấu đạt. Trong Lụa, chàng thương nhân Hervé Joncour trải qua cuộc hành trình vạn dặm sang đất nước Phù Tang với mục đích có thể thấy đó là tìm trứng tằm, cứu vãn cơ đồ kinh doanh khi miền quê nước Pháp đang xảy ra dịch bệnh đe dọa nghề chăn tằm dệt lụa. Nhưng phương Đông xa xôi với một tấm bản đồ xao xuyến tâm tưởng mới là điều mà chàng thương nhân chạm tới. Cũng như hình ảnh Novecento mãi chơi dương cầm trên con tàu điêu tàn, Hervé Joncour dừng chân trầm ngâm bên mặt hồ quê hương những năm tuổi già.

Một trong những điểm kỳ thú của tiểu thuyết Baricco chính là sự thâm nhập các bối cảnh, dẫu biết bối cảnh tạo ra tính dị lãm bề mặt lại không hẳn là tất cả (cho dù đó là đại dương, nước Nhật xa xôi hay miền Viễn Tây khốc liệt...). Địa lý đã đạt đến sự phổ quát, để chạm tới "đất hứa" của sáng tạo và hiện hữu: tinh thần con người.

Abel - Kẻ thăm dò số phận

Nhân vật Abel giữa những "cồn cát thời gian" Viễn Tây với hai khẩu súng thiện xạ vừa sống động vừa siêu hình. Mỗi hành động bắn của Abel là sự thiết lập những đường hình học để thăm dò và khảo sát số phận.

Các tác phẩm của Alessandro Baricco

ẢNH: NGUYỄN VĨNH NGUYỄN

Abel học được tuyệt chiêu bắn súng để giữ mạng sống từ người cha lạnh lùng sắt đá - người cuối cùng bị hai thổ dân Absaroka cắt cổ. Nhưng bắn súng chỉ trở thành một thứ suy niệm siêu hình khi Abel tiếp nhận kinh nghiệm lắng nghe tác động thần trí qua người thầy mù: "Linh hồn sẽ quán chiếu khi nào thì kẻ con đang nhắm nằm thẳng khít với nòng vũ khí của con, và ở khoảnh khắc ấy, con sẽ nhận thức như thể có một hơi thở thoảng qua, hoặc một sợi dây thòng lọng vô hình căng ra giữa tâm con và tâm kẻ ấy".

Từ đây, cuốn tiểu thuyết của Alessandro Baricco khuyến khích người đọc mạnh dạn vượt qua lằn ranh của tính hấp dẫn của những màn đấu súng, mà hướng đến nhịp đập trong thế giới tinh thần còn nhiều vết dấu duy linh.

Người đọc gặp lại phong cách văn chương thi tính hòa lẫn triết luận một cách nhất quán. Ở Abel, Baricco đẩy xa biên độ suy tưởng với những âm vang thần bí đặt cạnh hiện đại, hoang dã đặt cạnh văn minh, phù thuật đặt cạnh luật pháp, phúc âm đặt cạnh bạo lực, cái cực thực đặt cạnh cái phi thực... với lối văn nhẹ tênh, cô đọng, giàu nhạc tính. Bằng cách chia "tổng phổ" cuốn sách thành những phiến đoạn, tác phẩm như là sự lắp ghép của những miếng thấu kính đa tiêu cự, có thể nhìn rộng một sa mạc và lại có thể nhìn rõ từng hạt bụi trong mê cung diễm ảo của trò chơi số phận con người, kể cả những khoảng giao thoa quang phổ đa sắc.

Các nhân vật trong Abel đều mang những cái tên trong Kinh Thánh nhưng họ không được thánh hóa ở Viễn Tây, họ là những mô thức hành động của cõi thế hoang vu. Abel trở thành huyền thoại ở tuổi 27, tìm thấy ý nghĩa cuộc sống qua việc bắn cả đời. Nhưng Hallelujah - cô gái có cái tên như một lời chúc phúc - lại dẫn anh vào một chiều kích khác của sự sống ngay cả khi anh buông súng.

Alessandro tác tạo Abel như đã từng dệt nên Novecento trên biển, hay Hervé Joncour trong hành trình đến phương Đông. Trên các hành trình trải lên mênh mông địa lý thế gian là những miền tâm thức sâu thẳm khôn dò.

Alessandro Baricco sinh năm 1958, tại Turin, là nhà văn Ý đương đại có tác phẩm được dịch ra rất nhiều thứ tiếng trên toàn cầu. Các tác phẩm được dịch sang tiếng Việt gần đây nhất gồm Lụa (Quế Sơn dịch, Phanbook & NXB Hội Nhà văn, 2021), Novecento - Nghệ sĩ dương cầm trên đại dương (Quế Sơn dịch, Phanbook & NXB Đà Nẵng, 2024) và Abel - Một truyện siêu hình học cao bồi Viễn Tây (Vũ Ngọc Thăng, Trần Doãn Trang dịch, Phanbook & NXB Hội Nhà văn, 2025).

Nguồn: https://thanhnien.vn/abel-trong-con-cat-thoi-gian-185250418205006349.htm