Bảo vệ di sản: Đừng để mất 'bò' rồi cho là... 'chuyện hy hữu'

Bảo vệ di sản đúng là cần phải nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân. Nhưng đó không phải và không thể là cách duy nhất.

Ngai vàng - Bảo vật quốc gia ở vị trí trung tâm của Điện Thái Hoà. (Nguồn: TTXVN)

Dưới bài viết có tiêu đề Giá trị lịch sử của chiếc ngai vàng vừa bị đập gãy trên báo VnExpress, độc giả Trung Nguyên đặt câu hỏi: Tại sao bảo vật quốc gia mà bảo vệ sơ sài vậy?

Bên dưới, một độc giả khác phản hồi rằng: Trước giờ có ai dám làm vậy đâu. Cái ngai nặng vậy, ai dám trộm. Trước giờ vẫn có hàng triệu người tham quan, tuân thủ nội quy mà. Đây là “chuyện hy hữu” thôi.

Đúng là trước giờ chẳng có sao, nhưng chỉ cần đúng một trường hợp cá biệt, ngai vàng triều Nguyễn bị hủy hoại ngay trong chính điện Thái Hòa. Và đó không phải lần đầu, một di sản của Việt Nam bị tổn hại vì sự chủ quan.

Năm 2013, nhà Lang cổ cuối cùng của người Mường và 200 hiện vật ở tỉnh Hòa Bình bị cháy rụi, hủy hoại hoàn toàn vì... du khách tự ý đốt lửa nướng ngô. Cách đây hơn một tháng, di tích Bia yểm thủy đạo tại phường Cẩm Phô (Hội An) bị phá hoại. Các chữ và hình chạm khắc trên bề mặt bia đá đã bị đục phá, làm hư hại gần như hoàn toàn.

Tại nhiều nước, di sản cũng là mục tiêu tấn công thường xuyên. Giữa năm 2023, hai phụ nữ của một nhóm hoạt động vì môi trường đã bôi sơn đỏ và đè tay lên bức tranh “Khu vườn nghệ sĩ tại Giverny” của Claude Monet. Trước đó một năm, những người biểu tình đã ném súp cà chua lên kiệt tác ”Hoa hướng dương” của Van Gogh tại Anh. May mắn thay, cả hai đều được bảo vệ bằng kính chuyên dụng.

Phần lớn di sản Việt Nam vẫn dựa vào mô hình bảo vệ thủ công: Dây chắn, biển cấm, bảo vệ ” chạy theo” sự cố. Với ngai vàng triều Nguyễn - bảo vật quốc gia - được đặt giữa điện Thái Hòa với rào chắn thấp, không có kính bảo vệ hay cảm biến chuyển động. Khoảng cách quá gần giữa hiện vật và người tham quan khiến các nhân viên an ninh không thể phản ứng kịp trước những trường hợp ”hy hữu”, gây ra hậu quả khó khắc phục.

Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Lê Thị Thu Hiền chia sẻ: ”Luật hiện hành có yêu cầu bảo vật quốc gia cần được bảo quản chế độ đặc biệt. Tuy nhiên, trong thực tế, quy định chưa rõ ràng, cụ thể. Ngoài ra, điều kiện ngân sách, tài chính của các địa phương còn hạn chế”.

Vì thế, việc yêu cầu các di tích trang bị ngay lập tức kính cường lực, cảm biến để kiểm soát du khách là không khả thi. Hơn nữa, chẳng ai muốn nhìn một chiếc ngai vàng trong lồng kính, càng không muốn xem bản sao của bảo vật, dù là rep 1:1. Song, không cần thiết phải đưa du khách vào quá sát hiện vật. Các nhà quản lý có thể tổ chức lại tuyến tham quan, chỉ để du khách đứng chiêm ngưỡng ở phần mặt tiền - như cách mà các cung điện ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Đức... đã làm từ lâu.

Rất may, không ai bị thương trong vụ việc trên, hay có thêm cổ vật nào bị hủy hoại trong lúc vật lộn khống chế đối tượng. Chiếc ngai vàng có thể được phục hồi nguyên bản, chứ không đi vào vết xe ”hủy hoại hoàn toàn” của những nhà Lang, bia cổ kể trên. Tuy nhiên, phải khẳng định rằng, việc để một kẻ loạn thần, có thể thoải mái qua các khâu mua vé, soát vé, kiểm tra an ninh... từ Ngọ Môn tới Điện Thái Hòa là lỗ hổng. Thậm chí, sau khi bị đưa ra khu vực riêng vì có dấu hiệu bất thường, đối tượng vẫn có thể quay lại hiện trường và thực hiện hành vi phá hoại.

Bảo vệ di sản đúng là cần phải nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân. Nhưng đó không phải và không thể là cách duy nhất. Lúc này, bên cạnh việc phục hồi chiếc ngai, hãy nhìn lại những lỗ hổng trong việc bảo tồn. Những thiết kế không gian trưng bày và kịch bản bảo vệ hiện vật đang lộ rõ điểm yếu, khiến di sản đối diện những nguy cơ bị phá hoại, trộm cắp. Muốn bảo vật trường tồn cùng lịch sử, chúng ta cần chuẩn bị cho cả những điều... không ai nghĩ sẽ xảy ra.

Nguồn: https://baoquocte.vn/bao-ve-di-san-dung-de-mat-bo-roi-cho-la-chuyen-hy-huu-315922.html