Chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phát triển nông nghiệp bền vững

Theo các chuyên gia, ĐBSCL đang đối mặt với những thách thức của biến đổi khí hậu (BĐKH), làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất nông nghiệp và phát triển bền vững của vùng. Tuy nhiên, nếu có giải pháp thích ứng phù hợp trong sản xuất nông nghiệp, có thể giúp nông dân duy trì và tăng sản lượng, tăng lợi nhuận.

Chuyển đổi mô hình sản xuất

Tại TP Cần Thơ, sản xuất nông nghiệp gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng từ BĐKH như xâm nhập mặn, khô hạn, thiếu nước ngọt... Hiện thành phố có khoảng 62.000 ha/19 xã đất nhiễm mặn tập trung tại xã Hòa Tú, Gia Hòa, Nhu Gia, Long Phú, Đại Ngãi, Trần Đề, Thạnh Thới An, Tài Văn, Liêu Tú, Lịch Hội Thượng, Vĩnh Phước, Vĩnh Châu và Khánh Hòa. Trong đó, ngành Nông nghiệp thành phố đã hỗ trợ các địa phương ứng dụng các mô hình sản xuất thích ứng BĐKH với hơn 40.000ha lúa (tại các xã Long Phú, Đại Ngãi, Trần Đề, Thạnh Thới An, Tài Văn, Liêu Tú, Lịch Hội Thượng); 8.000ha canh tác theo mô hình lúa - tôm (tại xã Hòa Tú, Gia Hòa, Nhu Gia); 8.000ha trồng hành tím tập trung (tại xã Vĩnh Phước, Vĩnh Châu và Khánh Hòa); khoảng 6.000ha cây ăn trái tập trung (tại xã An Thạnh, Cù Lao Dung, Nhơn Mỹ, Thới An Hội, Kế Sách, Đại Ngãi, Trường Khánh, Tân Thạnh...).

Mô hình sản xuất lúa ứng dụng công nghệ số, tiết kiệm nước phát triển tại TP Cần Thơ.

Ngành Nông nghiệp thành phố đã triển khai các quyết định về kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên đất trồng lúa năm 2025 và đã chuyển đổi được 1.131ha, trong đó chuyển đổi sang trồng cây hằng năm 765ha và chuyển đổi sang trồng cây lâu năm là 366ha. Ngành Nông nghiệp tiếp tục hướng dẫn các địa phương thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên đất trồng lúa để đảm bảo đúng trình tự, thủ tục theo quy định. Tuyên truyền, vận động nông dân tăng cường ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất; nhân rộng các mô hình mới, có hiệu quả như “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”, SRP, ứng dụng công nghệ sinh thái trong quản lý dịch hại tổng hợp...

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ, sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản trên toàn thành phố đạt kết quả khả quan từ đầu năm đến nay. Qua 8 tháng đầu năm 2025, thành phố có tổng sản phẩm khu vực nông, lâm nghiệp, thủy sản tăng 2,8% và đóng góp 0,6 điểm % vào mức tăng trưởng chung của nền kinh tế thành phố. Dự kiến đến cuối năm 2025, tỷ lệ tăng trưởng của ngành trồng trọt sẽ đạt 3,53%, góp phần hoàn thành chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế trong năm của TP Cần Thơ.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (TT&BVTV) - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhận định: “Khi tham gia chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa sản xuất kém hiêu quả, nông dân được hướng dẫn quy trình sản xuất, xử lý đất và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất. Từ đó, nông dân sẽ tích lũy được nhiều kinh nghiệm và nhạy bén trong tiếp thu, ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật; sản xuất theo hướng an toàn vệ sinh thực phẩm, góp phần nâng cao chất lượng, uy tín, phát triển thị trường và mang lại lợi nhuận cao cho người sản xuất”. 

Theo Cục TT&BVTV, năm 2025 ước tổng diện tích chuyển đổi từ đất trồng lúa kém hiệu quả sang cây trồng khác, trồng lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản của toàn vùng ĐBSCL là 38.200ha. 

Cần giải pháp đồng bộ

Theo Cục TT&BVTV, việc chuyển đổi sản xuất tại vùng ĐBSCL còn nhiều hạn chế. Cụ thể, vùng chuyển đổi cây trồng còn mang tính tự phát, chưa gắn với kế hoạch chung; một số cây trồng khi chuyển đổi nhưng lại có lợi thế cạnh tranh kém, đầu ra sản phẩm chưa ổn định do quy mô sản xuất nhỏ lẻ; chuyển đổi cây trồng trên đất lúa còn thiếu liên kết với doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, chưa đảm bảo tính bền vững; chính sách khuyến khích chuyển đổi cây trồng trên đất lúa chưa được thực hiện mạnh mẽ; cơ sở hạ tầng chủ yếu phục vụ cho việc chuyển đổi chưa đáp ứng yêu cầu, hiệu quả thấp; nguồn vốn đầu tư cho chuyển đổi từ đất trồng lúa sang cây trồng khác chưa đáp ứng yêu cầu...

Ông Nguyễn Quốc Mạnh cho biết, từ những khó khăn trên, các địa phương cần rà soát diện tích từng đối tượng cây trồng theo tiểu vùng sinh thái. Vùng có khả năng bị hạn hán, thiếu nước tưới cần chuyển đổi cây trồng cạn hoặc chuyển dịch mùa vụ gieo trồng để tránh thiệt hại do thiếu nước ngọt và do xâm nhập mặn; vùng có nước tưới khi chuyển đổi rau màu, tập trung đầu tư thâm canh những cây trồng hiệu quả cao như bắp lai, rau, đậu các loại… Trên đất lúa chuyển đổi cần quy hoạch bố trí gieo trồng tập trung cùng nhóm cây trồng để dễ điều tiết nguồn nước. Đặc biệt, biện pháp canh tác cây rau màu tùy thuộc vào điều kiện đất đai, mùa vụ, hệ thống tưới tiêu, đối tượng cây trồng để xác định biện pháp kỹ thuật thâm canh hợp lý mới có hiệu quả cao. Trên đất chuyên rau màu cần chú trọng biện pháp luân canh mùa vụ, thiết kế hệ thống tưới hợp lý và bón phân cân đối. Trên đất chuyển đổi trồng lúa sang trồng màu cần chú trọng hệ thống tưới tiêu nội đồng, tuyệt đối không để ngập úng cục bộ; bón cân đối không để thừa phân đạm làm gia tăng sâu bệnh và năng suất thấp…

Ngành TT&BVTV cũng khuyến khích các địa phương tiếp tục sử dụng linh hoạt đất trồng lúa; thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên đất trồng lúa, đặc biệt là những diện tích đất trồng lúa kém hiệu quả sang sản xuất các cây trồng, vật nuôi khác có giá trị kinh tế cao hơn, gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm vừa nâng cao hiệu quả sử dụng đất vừa đảm bảo an ninh lương thực; đồng thời, đảm bảo đúng nguyên tắc, quy định về chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên đất trồng lúa theo Nghị định số 112/2024/NĐ-CP của Chính phủ.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh nhấn mạnh: “Thời gian tới, các địa phương vùng ĐBSCL cần rà soát, xây dựng kế hoạch sản xuất đảm bảo diện tích, phòng tránh thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn cuối vụ, nhất là vụ đông xuân 2025-2026; xây dựng phương án phòng chống hạn hán, xâm nhập mặn cụ thể để bảo vệ cây trồng. Rà soát nguồn lực cung ứng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo chất lượng, đáp ứng nhu cầu của nông dân và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các trường hợp buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng. Bố trí nguồn ngân sách địa phương để phục vụ sản xuất khi có thiên tai như mưa, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn xảy ra”.

Cục TT&BVTV kiến nghị một số loại cây trồng chuyển đổi hiệu quả trên đất trồng lúa thời gian tới:

- Chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng rau màu, cây công nghiệp ngắn ngày (dưa leo, bầu bí, đậu các loại, bắp, cây phân xanh, cây thức ăn chăn nuôi…) hoặc hoa, cây cảnh (vùng ven đô thị) đối với vùng trồng lúa năng suất thấp, thiếu nước tưới.

- Chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng lúa kết hợp với nuôi thủy sản (lúa - tôm, lúa - cá) ở vùng đất mặn, lợ ven biển; lúa - sen - cá ở vùng đất phèn; lúa mùa mưa và khai thác thủy sản mùa lũ ở vùng trũng ngập sâu…

- Chuyển đổi những diện tích lúa còn lại sang cây công nghiệp, cây ăn trái (xoài, sầu riêng, bưởi, dừa, khóm, chuối…) phù hợp, đảm bảo đúng quy hoạch và phát huy tối đa lợi thế của địa phương...

Bài, ảnh: HÀ VĂN

Nguồn: https://baocantho.com.vn/chuyen-doi-co-cau-cay-trong-phat-trien-nong-nghiep-ben-vung-a192020.html