Đào tạo lao động ở làng nghề truyền thống

“Biến rơm thành vàng” - trẻ em thích thú tự tay bện trâu, ngựa từ những cọng rơm rạ dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân ở Làng cổ Đường Lâm.

Mới đây, Luật Việc làm số 74/2025/QH15 được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1/1/2026, bổ sung Chương V về phát triển kỹ năng nghề, công nhận cả kỹ năng không chính quy và định hướng phát triển theo nhu cầu cụ thể của người sử dụng lao động.

Khát vọng hồi sinh

“Tôi sinh ra và lớn lên tại Sơn Tây, nơi từng nổi tiếng với nghề gốm Lò Nồi, nhưng khi lớn lên, tôi thấy lò gốm đã nguội lạnh, người làng chuyển sang nghề khác”, nghệ nhân, họa sĩ Nguyễn Tấn Phát (phường Sơn Tây, Hà Nội) chia sẻ.

Cũng chính bởi yêu nghệ thuật tạo hình và day dứt trước nguy cơ nghề thất truyền, anh Phát đã tìm học lại kỹ thuật từ những người thợ cuối cùng, kết hợp nghiên cứu tài liệu, hình ảnh xưa để khôi phục nghề.

Khi có cơ hội làm việc tại Làng cổ Đường Lâm, anh chọn gắn bó để vừa làm ra sản phẩm gốm Lò Nồi, vừa giới thiệu sản phẩm tới du khách. Trong xưởng, ngoài sản phẩm trưng bày, luôn có bàn đất sét và dụng cụ để khách trải nghiệm. Nhiều du khách bất ngờ khi nghe câu chuyện gốm Lò Nồi của làng Phú Nhi và cảm nhận được cái hồn nghề ngay trong lần đầu thử làm.

Nghệ nhân Tấn Phát cho rằng, du lịch mang lại nguồn thu ổn định, tạo việc làm và giúp câu chuyện nghề lan xa. Tuy nhiên, thiếu người kế cận có tay nghề bài bản vẫn là thách thức lớn. “Muốn thu hút người trẻ, cần cho họ thấy nghề mang lại cuộc sống ổn định, cơ hội sáng tạo và niềm tự hào giữ gìn bản sắc, đồng thời kết hợp đào tạo kỹ năng truyền thống với thiết kế hiện đại, thương mại điện tử và marketing”, anh Phát cho biết.

Nói về Luật Việc làm (sửa đổi) với quy định công nhận kỹ năng nghề không chính quy, nghệ nhân Tấn Phát bày tỏ sự ủng hộ. Ở Đường Lâm, phần lớn thợ giỏi đều đi lên từ con đường học nghề truyền thống, không qua trường lớp chính quy, nhưng kỹ năng và tay nghề của họ không hề thua kém. Việc Nhà nước công nhận kỹ năng nghề không chính quy sẽ nâng giá trị của người thợ, giúp họ có vị thế hơn trong hợp đồng lao động, tham gia các dự án, hoặc tiếp cận chính sách hỗ trợ…

Trong khi đó, ở Bát Tràng (Hà Nội), phần lớn hoạt động sản xuất gốm sứ vẫn mang dáng dấp của một làng nghề truyền thống lâu đời. Những lò nung đặt ngay trong sân hộ gia đình, sản phẩm được tạo ra bởi sự phối hợp của nhiều bàn tay trong một ê-kíp nhỏ.

Bà Phạm Thị Thu Hoài, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Đảng ủy xã Bát Tràng, người từng phụ trách các nghệ nhân của làng nghề, cho biết, hầu hết các hộ vẫn duy trì mô hình kinh tế gia đình hoặc hộ kinh doanh cá thể. “Việc đào tạo nghề ở Bát Tràng phần đông vẫn theo hướng tự phát, dựa vào nhu cầu cụ thể của từng hộ, chưa được tổ chức theo hướng chuyên nghiệp hóa với cơ sở đào tạo nghề riêng”.

Theo bà Hoài, quy trình làm gốm có nhiều khâu, mỗi khâu đòi hỏi thợ chuyên môn riêng. Thường thì người chủ lò sẽ quan sát, phát hiện năng khiếu của người lao động ở khâu nào, rồi đào tạo chuyên sâu khâu đó để ghép thành một ê-kíp hoàn chỉnh cho ra đời một sản phẩm.

Bát Tràng luôn chú trọng khơi dậy tình yêu nghề cho giới trẻ qua giáo dục truyền thống, tạo sức hút khi sản phẩm vừa hữu dụng vừa giàu giá trị văn hóa. Khoảng 10 năm nay, nhiều thanh niên, nhất là cử nhân đại học đã trở về mở lò, ứng dụng công nghệ số, mở rộng thị trường, góp phần đưa làng phát triển. Tuy nhiên, do hoạt động chủ yếu theo mô hình kinh tế tư nhân nên việc giữ chân thợ giỏi khá khó khăn. Nhiều nghệ nhân chỉ truyền nghề sâu cho người thân để bảo đảm gìn giữ và phát huy nghề.

Về Luật Việc làm (sửa đổi) với quy định công nhận kỹ năng nghề không chính quy, bà Hoài nhận định đây là chủ trương rất quan trọng và thiết thực với làng nghề Bát Tràng nói riêng và các làng nghề trong cả nước nói chung. Điều này thể hiện sự quan tâm của Nhà nước, đồng thời thúc đẩy việc đào tạo lao động làng nghề bài bản, nghiêm túc hơn, giúp nâng cao tay nghề của nghệ nhân và thợ giỏi một cách bền vững, chuyên sâu.

Theo bà Hoài, để mô hình đào tạo gắn với sản xuất và du lịch ở Bát Tràng thực sự phát huy hiệu quả, rất cần những chính sách riêng, cụ thể cho địa phương có làng nghề truyền thống. Khi đó, chính quyền địa phương mới có thể xây dựng đề án đào tạo lực lượng lao động gắn với nghề truyền thống (phối hợp giữa nghệ nhân và chính quyền), đồng thời phát triển đội ngũ lao động gắn với du lịch làng nghề (kết nối giữa chính quyền và doanh nghiệp).

Kết nối chính sách và thực tiễn

Giám đốc Trung tâm Quốc gia về dịch vụ việc làm Ngô Xuân Liễu cho biết, thời gian qua hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm đã tổ chức nhiều phiên giao dịch việc làm cả trực tiếp và trực tuyến, đồng thời đẩy mạnh tư vấn, định hướng nghề nghiệp với sự tham gia của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, nhiều làng nghề vẫn thiếu lao động tay nghề, đặc biệt là thợ có kỹ năng bài bản, nên cần sự phối hợp chặt giữa làng nghề, hiệp hội và cơ sở đào tạo. Các Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 đã được thiết kế với các hoạt động cụ thể để giải quyết vấn đề này.

Theo Cục Thống kê, đến quý II/2025, tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ mới đạt 29,1%, trong khi hàng triệu lao động làng nghề vẫn chưa được công nhận kỹ năng. Hiện Cục Việc làm và các đơn vị liên quan đang xây dựng nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật Việc làm 2025, văn bản được kỳ vọng tạo cú huých cho thị trường lao động, nâng cao chất lượng nhân lực, cải thiện tuyển dụng của cơ sở sản xuất kinh doanh, đồng thời mở rộng cơ hội việc làm và thu nhập.

Trên cơ sở đó, Trung tâm Quốc gia về dịch vụ việc làm sẽ tham mưu triển khai các chương trình nâng cao chất lượng lao động, cụ thể hóa chính sách cho nhóm đối tượng đặc thù, trong đó có thanh niên, bên cạnh đó huy động sự tham gia của làng nghề vào quá trình xây dựng văn bản hướng dẫn, gắn với phát triển du lịch và văn hóa-kinh tế-xã hội.

HOÀI THU

Nguồn: https://nhandan.vn/dao-tao-lao-dong-o-lang-nghe-truyen-thong-post903140.html