Tại một hội thảo gần đây, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế Trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV đã chia sẻ bức tranh kinh tế toàn cầu và những tác động tới Việt Nam. Ông Lực nhận định doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn do sự thiếu ổn định của kinh tế vĩ mô toàn cầu, chiến tranh thương mại – công nghệ, chi phí đầu vào và logistics tăng ở mức cao, đơn hàng phục hồi không đồng đều và thiếu bền vững… 

Trong khi đó, cả hai phương án tăng thuế trong Dự thảo Luật Thuế TTĐB đối với các ngành hàng như thuốc lá, bia rượu, nước giải khát, ô tô pick-up chở hàng cabin kép đều dẫn đến mức tăng thuế rất cao trong thời gian ngắn, gây lo ngại lớn về sự ổn định của ngành sản xuất trong nước.

Liên quan đến mặt hàng thuốc lá, khi nhìn vào kinh nghiệm quốc tế, bà Đinh Thị Quỳnh Vân - Chủ tịch PwC Việt Nam cho biết, vào năm 2015, Chính phủ Malaysia tăng thuế thuốc lá thêm 40%, ngay lập tức vào năm 2016 thị phần thuốc lá hợp pháp tại nước này đã giảm 26%, trong khi đó thuốc lá lậu tăng gần 40%. Dù chỉ tăng thuế đúng một lần vào năm 2015, nhưng vào năm 2020, thị phần thuốc lá hợp pháp tiếp tục giảm 42% so với trước khi tăng, thuốc lá lậu đã chiếm 64% thị phần tại nước này. 

Malaysia và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng về kinh tế. Vì vậy nếu Việt Nam áp dụng mức tăng thuế cao đột ngột (phương án 1: thuế tăng thêm 42%, và phương án 2: thuế tăng thêm 100%) và tăng mỗi năm như Dự thảo thì sẽ kéo theo nhiều hệ quả hơn như các phân tích trên.

Với kinh nghiệm trong ngành thuốc lá và công tác phòng chống thuốc lá lậu tại Việt Nam và các nước Đông Á, bà Đỗ Hoàng Anh - Giám đốc Đối ngoại BAT vùng Đông Á nhấn mạnh: “Khi làm chính sách, cần cân nhắc kỹ lưỡng vì kịch bản thuốc lá lậu một khi đã xảy ra như Malaysia thì không thể quay đầu lại”. 

Bà Vũ Lan Hương – PGĐ Cty Thuốc lá Thăng Long lý giải thêm, thuốc lá nhập lậu vốn đã chiếm thị phần lớn. Nếu thuế TTĐB tăng sốc, chênh lệch giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu sẽ trở nên quá lớn, tạo động lực mạnh cho thị trường phi chính thức. 

Trước đó, các đề xuất trong Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt với mức thuế tuyệt đối tăng 10.000 đồng/bao vào năm 2030 đã nhận được nhiều ý kiến phản biện từ cộng đồng doanh nghiệp và các hiệp hội, khi gây áp lực nặng nề lên doanh nghiệp và thị trường hợp pháp, cũng như sẽ tạo ra “sốc giá” đối với người tiêu dùng và vô tình đẩy họ đến thuốc lá lậu. 

Theo Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (NIF), nếu áp dụng phương án 2 của Dự thảo, đến năm 2030, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể giảm từ 30% đến 43%. Đồng thời, từ 30% đến 70% người tiêu dùng sẽ chuyển qua thuốc lá lậu, kéo theo thất thu từ 10.900 - 20.700 tỷ đồng thu thuế cho ngân sách nhà nước. Xu hướng này cũng tương tự ở mô hình phân tích của PwC: các phương án tăng thuế của Dự thảo sẽ khiến sản lượng thuốc lá hợp pháp tại Việt Nam giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu và thất thu ngân sách lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030. 

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp kiến nghị Quốc hội quy định mức thuế tuyệt đối như sau: Mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030. 

Các bên liên quan mong muốn Quốc hội cũng như các Ủy ban như Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Ủy ban Kinh tế - Tài chính lắng nghe ‎ý kiến đề xuất của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp, xem xét kỹ lưỡng lộ trình tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá.