
Giờ đây, tinh thần ấy đang được tiếp sức bằng AI, công cụ mới mở ra con đường tiếp nối di sản bằng ngôn ngữ của thời đại số.
Giấc mơ “thư viện ký ức tập thể” từ AI
Comemo.vn là một trong những nỗ lực tiên phong trong việc ứng dụng AI vào bảo tồn di sản tại Việt Nam. Ứng dụng này do Nguyễn Thái Anh - người có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tư vấn ứng dụng và giải pháp AI tại Đức - thực hiện, cho phép trích xuất hoa văn cổ từ ảnh chụp sang các định dạng kỹ thuật số khác nhau.
Nguyễn Thái Anh kể, ý tưởng về Comemo hình thành khi anh nhận thấy công việc phục chế hoa văn cổ vẫn chủ yếu dựa vào thao tác thủ công, tốn thời gian và dễ sai lệch. Với anh, hoa văn không chỉ là chi tiết trang trí, mà là ký ức thẩm mỹ và tri thức của người xưa được gửi gắm trong từng đường nét. Nhưng ngày nay, những tinh hoa ấy đang bị sao chép một cách cẩu thả, hời hợt và lạm dụng dưới danh nghĩa “phát huy văn hóa dân tộc”.

“Một nét vẽ cẩu thả có thể làm phai mờ tinh thần của cả một di sản. Tôi không muốn AI thay thế con người, mà chỉ làm phần việc nặng nhọc để chúng ta có thêm thời gian cảm nhận và sáng tạo từ di sản” - Thái Anh nói.
Tháng 9/2025, anh chính thức giới thiệu bản demo công nghệ trích xuất hoa văn cổ bằng AI từ ảnh chụp cổ vật và tài liệu scan. Hệ thống có thể nhận diện chi tiết hoa văn, tái tạo chúng thành bản vẽ nét, mô phỏng chiều sâu, ký họa thạch bản, đồ họa phẳng 2D và xuất file vector (SVG) dùng trong thiết kế chuyên nghiệp.
Người dùng có thể chụp ảnh tại hiện trường, lưu vào thư viện cá nhân hoặc chia sẻ với cộng đồng, tất cả đều hướng tới mục tiêu xây dựng “thư viện ký ức tập thể” của hoa văn Việt. Chỉ sau một tháng thử nghiệm, ngày 1/10/2025, Comemo bước vào giai đoạn Open Beta với hơn 800 người dùng và gần 10.000 lượt xử lý ảnh - những con số cho thấy sự quan tâm lớn từ cộng đồng nghiên cứu và sáng tạo.
Giữ hồn di sản trong không gian số
Không chỉ trong mỹ thuật hay khảo cổ học, AI đang chứng minh vai trò ngày càng lớn trong các ngành khoa học xã hội và nhân văn. Với khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ và nhận diện mẫu hình phức tạp, AI giúp giới nghiên cứu vượt qua giới hạn của phương pháp truyền thống.

Tại Việt Nam, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I đã số hóa hơn 80.000 trang châu bản triều Nguyễn; dự án NomNaOCR của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh số hóa hàng ngàn trang Hán Nôm; Đại học Khoa học Tự nhiên phát triển hệ thống chuyển ngữ từ chữ Nôm sang chữ Quốc ngữ...
Tất cả cho thấy một xu hướng mới: số hóa không chỉ để lưu trữ, mà còn để tái sinh di sản. Khi được sử dụng đúng cách, công nghệ không làm phai mờ giá trị truyền thống, mà giúp chúng ta nhìn rõ hơn, gần hơn, và sống cùng di sản lâu hơn.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Bích - người sáng lập nhóm Hoa Văn Cổ nhận định, dự án Comemo còn trong giai đoạn thử nghiệm nhưng tiềm năng rất lớn, là một ứng dụng AI hữu ích, có tính cộng đồng cao. Các đánh giá từ cộng đồng người dùng thử nghiệm cũng cho thấy, hệ thống Comemo.vn hoạt động ổn định, cho phép tái tạo hoa văn ở mức độ chi tiết và có độ chính xác cao.
Công cụ tỏ ra đặc biệt hữu ích khi xử lý các hiện vật có bề mặt nhạy cảm, khó tiếp xúc bằng phương pháp dập thủ công, thậm chí thực hiện mô phỏng phần bị khuyết thiếu, đồng thời mở ra khả năng nghiên cứu với những mẫu vật nằm ngoài tầm tiếp cận, kể cả tại bảo tàng nước ngoài.
Là người tiếp cận và thử nghiệm Comemo khá sớm, anh Lý Hòa Bình (Phòng Giáo dục truyền thông, Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng) cho biết: “Thử nghiệm ứng dụng trên một số tác phẩm điêu khắc tại bảo tàng, điều ấn tượng là thao tác đơn giản cùng chất lượng hoa văn được trích xuất với mức độ chính xác đến 80-90% so với họa tiết gốc, ưu việt hơn so với các công cụ từng có trước đây.
Ứng dụng này có thể giúp tiết kiệm đáng kể thời gian, nhân lực trong việc dựng minh họa, thiết kế ấn phẩm cho công tác giáo dục và truyền thông di sản của Bảo tàng Chăm, đồng thời mang lại nguồn dữ liệu phong phú, giúp sản phẩm truyền thông bảo tàng trở nên sinh động, hấp dẫn hơn”, anh nhận định.
Tiến sĩ khảo cổ Hà Thị Sương, công tác tại Bảo tàng Đà Nẵng, đã thử nghiệm và nhận xét: “Ứng dụng giúp trích xuất họa tiết trên gốm, phù điêu, trống đồng, tranh... để tạo kho dữ liệu motif dân gian, góp phần lưu trữ các ký hiệu văn hóa truyền thống dưới dạng số hóa, thuận tiện cho việc so sánh và phân tích. Nếu được hoàn thiện, công cụ này có thể trở thành nền tảng xây dựng cơ sở dữ liệu biểu tượng học để hình thành bản đồ số về biểu tượng vùng miền”.
Nguyễn Thái Anh cho biết, dự án đang được vận hành bằng nguồn lực cá nhân, song vẫn có chính sách hỗ trợ về tài khoản và hệ thống độc lập dành cho các nhà nghiên cứu, nghệ nhân, bảo tàng và đơn vị học thuật có nhu cầu chuyên sâu với mong muốn tất cả cùng chung tay, chia sẻ dữ liệu để làm giàu kho tư liệu chung.
“Với tôi, Comemo không chỉ là một công cụ, mà là hành trình cộng hưởng - cách gìn giữ ký ức văn hóa bằng ngôn ngữ của thời đại mới, nơi công nghệ và con người cùng chung tay bảo tồn di sản. Đó cũng là lời tri ân của tôi dành cho văn hóa Việt,” anh chia sẻ.
Nguồn: https://baodanang.vn/giu-hon-di-san-3306693.html
Bình luận (0)