Gọi vốn tư, Nhà nước phải là 'tay chơi lớn'

Hàng trăm ngàn tỉ đồng được đổ vào mở mang đường sá. Nhưng liền sau đó là giai đoạn "khủng hoảng" khi xã hội dị ứng với BOT, nhiều dự án khó thu phí, vỡ phương án tài chính, nợ xấu... Rồi đến lượt doanh nghiệp sợ, tránh xa dự án hạ tầng.

Khi quốc lộ quá tải, Nhà nước kêu gọi đầu tư vào đường cao tốc, chẳng có tư nhân nào tham gia. Nhà nước đành phải xoay vốn làm đường cao tốc. Vòng luẩn quẩn này đã làm mất đi cơ hội khai thác các nguồn lực để phát triển đất nước.

Khi tư nhân quay lưng với cơ hội đầu tư vào dự án hạ tầng, đó là khoảng lặng của nguồn lực tư nhân.

Mặc dù sau đó Nhà nước đã làm mới môi trường đầu tư, kêu gọi hợp tác công tư (PPP) và pháp luật về vấn đề này đã được hoàn thiện nhưng tư nhân cũng chưa vội.

Trước yêu cầu phát triển của quốc gia, tư nhân không thể đứng ngoài cuộc mà phải bước vào, thậm chí với vai trò chủ lực, quan trọng. Nhưng muốn tư nhân tham gia vốn vào hạ tầng, phải cải thiện môi trường đầu tư trong lĩnh vực này.

Dù ít ai thừa nhận nhưng với doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng, môi trường đầu tư những năm trước đây chưa ổn.

Nhiều dự án được địa phương mời gọi đầu tư, qua các bước thủ tục, thậm chí cả hội đồng nhân dân ra nghị quyết thực hiện nhưng khi có phản ứng, chẳng nơi nào có tiếng nói giải thích hay bảo vệ, để mặc cho doanh nghiệp chịu trận.

Rồi các cam kết giữa chính quyền và doanh nghiệp đã được ghi rõ trong hợp đồng nhưng đối tác không thực hiện, doanh nghiệp chẳng biết kêu ai...

Chuyện cũ đã qua, có nhiều bài học quý để cải thiện môi trường đầu tư vào hạ tầng, xóa đi những "ổ gà, ổ voi" trên tấm thảm đỏ kêu gọi, thu hút đầu tư.

Bài học lớn nhất đó là Nhà nước phải là "tay chơi lớn" trên thị trường đầu tư hạ tầng. Lớn như thế nào? Nhà nước phải là người ra đầu bài, nhìn xa trông rộng, cân đo đong đếm hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội của dự án.

Điều này rất quan trọng vì dự án hạ tầng có tuổi đời hàng chục, vài chục năm nên phải tính toán hài hòa không chỉ trong ngắn hạn mà phải dài hạn.

"Tay chơi lớn" đó phải biết hài hòa quyền lợi của các bên: Nhà nước, doanh nghiệp dự án và người dân. Làm sao để doanh nghiệp bỏ vốn vào hạ tầng không hưởng lợi mức bất thường.

Làm sao để mức chi trả khi sử dụng hạ tầng phù hợp với khả năng của người dân. Làm sao để các doanh nghiệp đầu tư cùng có thể cạnh tranh sòng phẳng với nhau, không có nạn quân xanh quân đỏ, lợi ích nhóm, sân sau...

Và một khi đã là "tay chơi lớn", Nhà nước phải tuân thủ các cam kết của mình. Không thể vì lỡ sơ suất mà "tay chơi lớn" lại gỡ lại bằng cách ép doanh nghiệp đầu tư hạ tầng. Bởi khi đó các bên: Nhà nước, doanh nghiệp cùng là đối tác bình đẳng trước pháp luật.

Về phía các doanh nghiệp tư nhân rồi đây cũng phải xuống tiền trong tư thế cạnh tranh lành mạnh, tuân thủ pháp luật, không chạy chọt, không dựa thế quyền để có dự án.

Có như vậy khi có chuyện, thấy bị ép hoặc khi đối tác là Nhà nước không tuân thủ các cam kết, doanh nghiệp có thể hiên ngang, mạnh dạn nhờ pháp luật bảo vệ mình.

Gọi vốn tư nhân vào nền kinh tế, nhất là hạ tầng đang cần môi trường mới, ở đó "tay chơi lớn" và "tư nhân minh bạch" cùng tuân thủ luật chơi, tất cả phải sòng phẳng với nhau. Khi đó, người dân - bên thụ hưởng các dự án hạ tầng - sẽ ủng hộ.