Hướng tới thị trường điện cạnh tranh, đảm bảo an ninh năng lượng

(Chinhphu.vn) - Phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu, khách quan, không thể đảo ngược để tháo gỡ điểm nghẽn, tạo động lực thúc đẩy phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, nhất là yêu cầu tăng trưởng hai con số trong những năm tới.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên chủ trì hội nghị

Chiều 30/9, dưới sự chủ trì của Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, Bộ Công Thương tổ chức Hội nghị lấy ý kiến chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp và các đơn vị liên quan lĩnh vực năng lượng về triển khai thị trường điện cạnh tranh.

Tại hội nghị, ông Phạm Nguyên Hùng, Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết Bộ Công Thương đã khẩn trương tổng kết, xây dựng Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 70-NQ/TW, tập trung hoàn thiện thể chế, giám sát quy hoạch và chiến lược năng lượng, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Bên cạnh những kết quả đạt được của thị trường điện sau 13 năm thực hiện theo Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, nhiều điểm nghẽn vấn còn tồn tại được Cục Điện lực chỉ ra như: Tỉ lệ nguồn điện tham gia thị trường thấp (nhất là BOT, năng lượng tái tạo); thị trường bán buôn điện cạnh tranh chưa thực sự mở với nhiều bên mua buôn điện; thị trường dịch vụ phụ trợ chưa hình thành; cơ chế hợp đồng sản lượng (Qc) chưa phát huy được hiệu lực; đàm phán PPA kéo dài; thiếu công cụ quản trị rủi ro; giá bán lẻ chưa tách bạch chi phí, còn bù chéo.

Ông Phạm Nguyên Hùng, Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), chỉ ra những điểm nghẽn còn tồn tại sau 13 năm thực hiện Quyết định 63/2013/QĐ-TTg

Để tháo gỡ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 72/2025/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, xây dựng khung giá phát điện, nhập khẩu, truyền tải và dịch vụ phụ trợ; cải cách biểu giá sinh hoạt còn 6 bậc; bổ sung giá cho du lịch và sạc xe điện; đồng thời chuẩn bị thí điểm cơ chế giá điện hai thành phần từ cuối năm 2025.

Theo ông Nguyễn Đức Ninh, Tổng Giám đốc Công ty Vận hành Hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO), trong giai đoạn hiện nay, NSMO được giao ba nhiệm vụ trọng tâm: Phối hợp với Cục Điện lực xây dựng lộ trình phát triển thị trường điện mới, thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, hướng tới vận hành thị trường bán lẻ từ năm 2027; rà soát và điều chỉnh thiết kế thị trường điện (thay thế Quyết định 8266/QĐ-BCT và Quyết định 2093/QĐ-BCT), bảo đảm phù hợp thực tiễn, báo cáo Bộ Công Thương kết quả trong tháng 12/2025; nâng cao minh bạch thông tin thị trường, chuẩn hóa công bố dữ liệu phục vụ vận hành và giám sát.

Để thực hiện mục tiêu kép, vừa tăng tính cạnh tranh của thị trường, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, ông Nguyễn Đức Ninh đề xuất Bộ Công Thương chỉ đạo ba nhóm giải pháp gồm: Ban hành sớm lộ trình phát triển thị trường điện thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ cho giai đoạn mới; tổ chức triển khai chi tiết, phân công rõ ràng trách nhiệm giữa Cục Điện lực, NSMO, EVN và các đơn vị liên quan để bảo đảm tiến độ; bố trí nguồn lực hạ tầng công nghệ thông tin cấp bách; phê duyệt và triển khai dự án hệ thống thị trường điện MMS cùng các hạ tầng khác trong năm 2025, phục vụ vận hành và thanh toán theo yêu cầu của thị trường điện cạnh tranh.

Ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc EVN khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất

Cần thiết kế thị trường phù hợp

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất.

Theo ông Nam, quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Thứ nhất, tỉ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành. Thứ hai, nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất "nóng" so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới.

Còn ông Bùi Quốc Hoan, Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC) khẳng định, yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh chính là cơ chế giá điện. Hiện nay, vẫn tồn tại tình trạng bù chéo giữa các nhóm khách hàng và giữa các vùng miền. Để triển khai thị trường bán lẻ cạnh tranh cần xem xét xây dựng cơ chế giá bán lẻ điện linh hoạt, do các bên bán lẻ điện và khách hàng sử dụng điện đàm phán theo quy định thị trường điện. Các khách hàng không tham gia thị trường sẽ áp dụng giá bán lẻ điện thống nhất theo các quy định của Nhà nước

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho rằng, một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện. Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường thì tỉ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu "người bán", không thể phản ánh đúng quan hệ cung – cầu.

Từ phân tích trên, Hiệp hội Năng lượng kiến nghị mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỉ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng.

Đại diện Hiệp hội Năng lượng cũng cho rằng, bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối. Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường.

Liên quan đến vấn đề này, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, chuyển sang áp dụng cơ chế giá điện linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới, cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường.

Các ý kiến đều cho rằng phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu

Có lộ trình xóa bỏ bù chéo giá điện

Kết luận hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định các ý kiến đều cho rằng phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu, khách quan không thể đảo ngược để tháo gỡ điểm nghẽn, tạo động lực thúc đẩy phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, nhất là yêu cầu tăng trưởng hai con số trong những năm tới.

Về những nhiệm vụ cụ thể, qua thảo luận, các đại biểu thống nhất rằng việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, một mặt phải tiếp tục đánh giá, rà soát và sửa đổi kịp thời Luật Điện lực làm cơ sở pháp lý cao nhất để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc hiện nay cho phát triển và vận hành thị trường điện cạnh tranh ở các cấp độ, song song, tiếp tục rà soát, đánh giá tổng thể để điều chỉnh thiết kế của thị trường điện bán buôn cạnh tranh và bán lẻ cạnh tranh.

"Phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ, bảo đảm phù hợp với lộ trình và thiết kế đã điều chỉnh. Một nguyên tắc cần tôn trọng là tín hiệu giá thị trường phải trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, phải có lộ trình xóa bỏ bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng và vùng miền, phù hợp với cấp độ thị trường cạnh tranh; ban hành quy định về giá dịch vụ phân phối, bảo đảm nguyên tắc "tính đúng, tính đủ" chi phí, đặc biệt là khâu truyền tải điện.

Ngoài ra, cần ban hành cơ chế quản lý và điều tiết việc sử dụng nhiên liệu sơ cấp cho phát điện, đặc biệt là khí và giá khí trộn, nhằm bảo đảm hiệu quả và an ninh năng lượng.

"Thể chế phải được cởi mở, tháo gỡ mọi nút thắt trong từng khâu của hoạt động điện lực. Như nhiều chuyên gia đã đề xuất, cần mạnh dạn bỏ cấp chủ trương đầu tư đối với các dự án đã nằm trong quy hoạch để giảm bớt thủ tục, thúc đẩy tiến độ và khơi thông nguồn lực xã hội", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Anh Thơ

Nguồn: https://baochinhphu.vn/huong-toi-thi-truong-dien-canh-tranh-dam-bao-an-ninh-nang-luong-102251001131259739.htm