Kinh nghiệm bảo vệ di sản của nước Pháp

NDO - Pháp được biết tới như một quốc gia của nghệ thuật, kiến trúc và văn hóa, với một kho tàng di sản quý giá khổng lồ. Công tác bảo vệ được xây dựng từ khung pháp lý chặt chẽ, cơ cấu tổ chức chuyên biệt, sự phối hợp đồng bộ, cho tới ứng dụng các phương pháp quản lý rủi ro và công nghệ để phòng ngừa mọi rủi ro từ sớm và từ xa.

Từ những bức họa cổ xưa, các kiệt tác nghệ thuật phản ánh cả một thời kỳ văn minh phát triển, đến những bản thảo lịch sử quý giá, tất cả đều được gìn giữ cẩn thận trong hàng nghìn bảo tàng trên khắp nước Pháp.

Phía sau vẻ tráng lệ và yên bình của những hiện vật, tư liệu, công trình ấy là nỗ lực của cả nước Pháp trong việc bảo vệ di sản khỏi vô vàn mối đe dọa, từ tai họa tự nhiên, sự cố kỹ thuật cho đến các hành vi phạm tội tinh vi và những thách thức mới của thời đại.

An ninh và an toàn cho mọi di sản

Tại Pháp, mọi chuyên gia, sinh viên và nhân sự trong lĩnh vực bảo vệ và phát huy di sản đều hiểu rõ 2 khái niệm then chốt, là “an ninh” và “an toàn”.

Nhắc đến “an ninh” là công tác phòng ngừa những rủi ro tự nhiên và tai nạn kỹ thuật, những mối nguy hiểm có thể phát sinh một cách vô ý hoặc do yếu tố khách quan. Bất kể tình huống nào như hỏa hoạn, lũ lụt, hư hỏng kết cấu công trình, hoặc các sự cố về hệ thống điện, nước đều phải được tính toán trước.

Việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho vấn đề “an ninh” giúp bảo đảm sự nguyên vẹn của không gian và các hiện vật bày biện bên trong khỏi các yếu tố gây hại không chủ ý.

Khái niệm “an toàn” lại hoàn toàn khác. Đây là công tác chuẩn bị và ứng phó trước những mối đe dọa có chủ ý, như phá hoại, trộm cắp, buôn bán trái phép hay khủng bố. Về bản chất, bảo tàng là nơi lưu giữ, đồng thời quảng bá hình ảnh và phát huy giá trị của mọi tác phẩm, cổ vật, tư liệu, công trình.

Với kho tàng cổ vật phong phú, bảo tàng và các phòng trưng bày luôn là tâm điểm thu hút sự tò mò của du khách và cả tội phạm. (Ảnh: MINH DUY)

Hơn nữa, bảo tàng không chỉ thu hút các du khách tham quan trong nước và quốc tế, mà còn là mục tiêu hấp dẫn cho tội phạm di sản. Yếu tố “an toàn” do đó bao gồm 3 thành phần: công chúng, tòa nhà và tác phẩm, buộc phải bảo đảm các chiến lược phòng ngừa và ứng phó toàn diện, không bỏ sót bất kỳ khía cạnh nào.

Bảo vệ di sản từ nền tảng pháp lý chặt chẽ

Để bảo vệ tối đa di sản văn hóa cần xây dựng một hệ thống pháp luật vững chắc. Luật ngày 4/1/2002 là một cột mốc quan trọng, minh chứng rõ cho thấy nước Pháp đã làm được điều đó.

Luật đưa ra định nghĩa pháp lý đầu tiên về bảo tàng, làm rõ vai trò đa chiều của các thiết chế văn hóa đó trong xã hội.

Nhiệm vụ của bảo tàng cũng được đề cập đến rõ ràng từ công tác bảo tồn, nghiên cứu, làm giàu bộ sưu tập, cho tới phát huy chức năng giáo dục và phổ biến kiến thức cho công chúng. Các bảo tàng được Nhà nước công nhận, dù là của công hay của tư nhân, đều phải tuân thủ nguyên tắc “công sản” mang tính cốt lõi trong việc bảo vệ tài sản quốc gia.

Đáng chú ý, danh hiệu “Bảo tàng Pháp”, do Nhà nước công nhận, giúp các cơ sở này nâng cao uy tín. Theo đó, bảo tàng phải có những cam kết về một cơ sở vật chất phù hợp để tiếp đón công chúng, có một đội ngũ chuyên gia có trình độ, hoạt động liên tục, và cả những yêu cầu kiểm soát nghiêm ngặt về công tác bảo quản và an ninh.

Đến nay, đã có hơn 1.200 bảo tàng trên khắp nước Pháp nhận được danh hiệu này.

Ngoài ra, Pháp còn có các quy định khác góp phần vào việc bảo vệ di sản một cách gián tiếp nhưng không kém phần quan trọng. Nghị định số 2005-1157 ngày 13/9/2005 liên quan đến việc thành lập Tổ chức ứng phó an ninh dân sự (ORSEC) là một ví dụ điển hình.

Nghị định này quy định cơ cấu và nguyên tắc hoạt động của các ORSEC từ cấp trung ương cho tới cấp tỉnh, phải có kế hoạch cụ thể để bảo vệ di sản trong trường hợp xảy ra thiên tai hoặc các sự cố lớn.

Không gian trưng bày bức họa "Mona Lisa" chưa bao giờ vắng bóng du khách. (Ảnh: KHẢI HOÀN)

Các quy định an toàn chống cháy liên quan đến các loại hình công trình khác nhau, mặc dù không trực tiếp đề cập đến bảo vệ di sản văn hóa, nhưng cũng là một thành tố quan trọng trong công tác bảo vệ và bảo tồn di sản. Một trong những quy định quan trọng là an toàn phòng, chống cháy nổ liên quan đến tòa nhà.

Các biện pháp an toàn được đưa ra như cách ly, thoát khói, đóng kín cầu thang, sử dụng vật liệu chống cháy, hoặc yêu cầu về hệ thống báo cháy tự động, đều góp phần đáng kể vào việc bảo vệ tòa nhà, tính mạng con người và đương nhiên là cả các tác phẩm trưng bày bên trong.

Sự phối hợp liên ngành và chuyên môn hóa sâu rộng

Công tác bảo vệ di sản văn hóa tại Pháp là sự phối hợp giữa nhiều cơ quan và cấp độ khác nhau, từ các bộ ngành trung ương, chính quyền địa phương cho đến các cơ sở văn hóa và lực lượng ứng phó khẩn cấp.

Tổng cục Di sản của Bộ Văn hóa Pháp giữ vai trò trung tâm và chủ đạo trong công tác bảo vệ di sản, trong đó Phòng an ninh, an toàn và kiểm định (Missa) có nhiệm vụ chuyên sâu hơn cả.

Đội ngũ của Missa bao gồm các sĩ quan cấp cao và chuyên gia của lực lượng cảnh sát quốc gia và lính cứu hỏa. Ngoài ra, còn có kỹ sư dịch vụ văn hóa và di sản, chuyên gia về bảo vệ doanh nghiệp và tình báo kinh tế, cùng hàng loạt các cố vấn chuyên trách riêng từng hạng mục như an ninh cháy cho bảo tàng và cho di sản.

Bảo vệ di sản là giữ gìn văn hóa cho muôn đời sau. (Ảnh: MINH DUY)

Bên cạnh Bộ Văn hóa, Bộ Nội vụ, Bộ Phát triển Bền vững và Bộ Quốc phòng cũng tham gia vào an ninh dân sự và quản lý rủi ro, tạo nên một mạng lưới liên ngành vững chắc.

Trong công tác ứng phó khẩn cấp, Lực lượng cứu hỏa và cứu nạn cấp tỉnh (SDIS) là cánh tay đắc lực, thực hiện đánh giá rủi ro an ninh dân sự, chuẩn bị biện pháp bảo vệ và tổ chức phương tiện cứu hộ.

Bên cạnh đó, tại thủ đô Paris, Lữ đoàn lính cứu hỏa Paris (BSPP) có các phân đội chuyên biệt tại các địa điểm văn hóa trọng yếu như Bảo tàng Louvre, Bảo tàng Orsay, Thư viện quốc gia Pháp… Bộ phận này thường trực 24/7, cho phép ứng phó nhanh chóng và chuyên biệt đối với các tình huống khẩn cấp tại những địa điểm nhạy cảm nhất.

Các chính quyền địa phương cũng chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc quản lý và bảo vệ các cơ sở bảo tàng. Từng địa phương bắt buộc phải triển khai Kế hoạch bảo vệ cộng đồng (PCS), chuẩn bị ứng phó với rủi ro tự nhiên, y tế hoặc công nghệ.

Tại chính các cơ sở văn hóa như bảo tàng hay phòng trưng bày, người đứng đầu cơ sở hoặc chủ sở hữu có trách nhiệm tổng thể về an ninh và an toàn. Còn người phụ trách bộ sưu tập có trách nhiệm trực tiếp về chăm sóc và bảo vệ. Nhân viên vận hành của cơ sở là tuyến đầu trong việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa và ứng phó ban đầu.

Sự hợp tác chặt chẽ, hiểu biết lẫn nhau và liên lạc thông suốt giữa tất cả các bên liên quan chính là chìa khóa để bảo đảm an ninh và an toàn hiệu quả cho di sản.

Sự phối hợp hoàn hảo giữa công nghệ, quy trình và con người

Với hơn 72.000m² không gian triển lãm, tương đương với 10 sân bóng đá, Louvre không chỉ là bảo tàng nghệ thuật lớn nhất thế giới, mà còn là một "pháo đài nghệ thuật" đích thực. Tại đây, công tác bảo vệ được đẩy lên mức tối đa, với một hệ thống giám sát điện tử đồ sộ.

Mạng lưới camera độ phân giải siêu cao bao phủ mọi ngóc ngách, tích hợp trí tuệ nhân tạo, phân tích hình ảnh để phát hiện hành vi đáng ngờ hay bất kỳ ai tiếp cận quá gần hiện vật và liên tục truyền dữ liệu về trung tâm điều khiển an ninh hoạt động 24/7.

Theo Ban quản lý Bảo tàng Louvre, chỉ cần một cử động vượt qua ranh giới “vùng an toàn”, tín hiệu cảnh báo sẽ lập tức vang lên, kích hoạt ngay lập tức đội ngũ bảo vệ từ nhân viên nội bộ cho tới Lữ đoàn lính cứu hỏa Paris (BSPP) chuyên trách.

Sau nhiều sự việc bất ngờ, "Mona Lisa" đã được che chắn bởi tấm kính chống đạn cùng hàng rào vật lý. (Ảnh: KHẢI HOÀN)

Mọi lối ra vào đều được kiểm soát gắt gao bằng cổng an ninh, máy dò kim loại và máy quét hành lý. Đặc biệt, những khu vực lưu trữ bí mật hay phòng làm việc nội bộ chỉ có thể tiếp cận bằng thẻ ra vào và công nghệ sinh trắc học hiện đại, bảo đảm tính bảo mật tuyệt đối.

Cụ thể như kiệt tác nghệ thuật Mona Lisa, vốn là tâm điểm của mọi sự chú ý, được đặt trong một lồng kính chống đạn dày, có khả năng chống sốc và chống cháy, được bao quanh bởi một rào chắn vật lý nhằm giữ khoảng cách an toàn giữa du khách và tác phẩm, cùng nhiều nhân viên an ninh luôn túc trực.

Hệ thống báo cháy và chữa cháy tự động của Bảo tàng Louvre thuộc hàng tiên tiến nhất, bao gồm đầu báo khói, nhiệt, hệ thống phun sương mịn hoặc khí sạch tại các khu vực nhạy cảm, sẵn sàng dập tắt hỏa hoạn mà không gây hư hại cho tác phẩm.

Với vị trí bên bờ sông Seine, Bảo tàng Louvre còn trang bị hệ thống bơm thoát nước khẩn cấp và rào chắn chống nước tự động để đối phó với nguy cơ lũ lụt.

Phía bên kia bờ, Bảo tàng Orsay là nơi trưng bày của bộ sưu tập nghệ thuật thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, đặc biệt là trường phái Ấn tượng. Hệ thống kiểm soát môi trường bên trong Bảo tàng Orsay cũng được đầu tư nhằm duy trì nhiệt độ, độ ẩm và chất lượng không khí lý tưởng, bảo vệ các hiện vật nhạy cảm khỏi sự xuống cấp.

Ngoài những buổi học trên lớp, các buổi dã ngoại tại bảo tàng và phòng trưng bày góp phần giúp giới trẻ hiểu hơn về văn hóa. (Ảnh: MINH DUY)

Cách đó không xa, Thư viện quốc gia Pháp là kho lưu trữ khổng lồ các tư liệu quý hiếm, nên có hệ thống bảo vệ ở mức độ cao nhất. Chứa đựng nhiều bản thảo lịch sử quý giá, các kho lưu trữ được thiết kế đặc biệt với hệ thống kiểm soát không khí, nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng với độ chính xác hoàn hảo.

Thư viện quốc gia Pháp cũng đầu tư mạnh vào số hóa và sao lưu dữ liệu, vừa để lưu trữ, làm nguồn tài liệu nghiên cứu và tạo ra các không gian tham quan ảo tiên tiến. Cùng với đó, hệ thống kiểm soát đa lớp đối với lượng người ra vào tại chỗ hay truy cập trực tuyến và giám sát liên tục tạo ra “lớp màng” chống tội phạm. Công chúng cũng chỉ được phép tra cứu tại chỗ dưới sự giám sát, để tránh mọi hư hại hoặc mất mát.

Pháp là hình mẫu trong công tác bảo vệ di sản văn hóa. (Ảnh: MINH DUY)

Ở Pháp, bảo vệ di sản văn hóa, công trình, tác phẩm, cổ vật, tư liệu trong các bảo tàng, phòng trưng bày không chỉ là bảo vệ các vật thể vật lý, mà còn là bảo vệ lịch sử, tri thức, bản sắc của quốc gia và nhân loại.

Trước những thách thức mới như biến đổi khí hậu hay rủi ro, sự cố do con người, nước Pháp liên tục sửa đổi các quy định pháp lý, quy trình giám sát và nâng cấp các hệ thống bảo vệ để gìn giữ các di sản, bởi mỗi bộ sưu tập di sản là độc đáo, độc bản và không thể thay thế.

Nguồn: https://nhandan.vn/kinh-nghiem-bao-ve-di-san-cua-nuoc-phap-post883611.html