Tăng mức sinh, ứng phó già hóa dân số

Đứa bé chào đời trong bệnh viện. Ảnh: VNN

Mới đây, quy định về việc đảng viên sinh con thứ ba trở lên sẽ không bị áp dụng hình thức kỷ luật được xem là thay đổi quan trọng và tích cực trong chính sách dân số. Nhiều quyết sách đã và đang được sửa đổi để khuyến khích người dân sinh con.

Một người trẻ chăm sóc sáu người cao tuổi

Theo nhận định của các chuyên gia dân số, áp lực kinh tế, công việc, nhà ở khiến nhiều cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ phải cân nhắc khi quyết định có con. Mức sinh thời gian qua đặc biệt thấp tại các thành phố lớn và KCN - nơi chi phí nuôi dạy con cao khiến nhiều gia đình không mặn mà và ngại sinh con. Không ít cặp vợ chồng dù đã kết hôn trên 3 năm vẫn chưa có ý định có con. Xu hướng này đã đẩy mức sinh của Việt Nam năm 2024 xuống thấp nhất trong lịch sử.

Theo Tổng cục Thống kê, từ năm 2019-2024, dân số Việt Nam mỗi năm tăng gần 1 triệu người, giảm so với mức 1,22% giai đoạn 2014-2019. Các nghiên cứu của Bộ Y tế cũng chỉ ra rằng, mức sinh thay thế của Việt Nam đang giảm mạnh nhất trong 12 năm qua. Trong 2 năm 2023-2024, tỉ lệ sinh có dấu hiệu giảm nhanh. Năm 2023, tổng tỉ suất sinh của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ. Dù 2024 được coi là “năm đẹp” (năm con rồng Giáp Thìn) nhưng mức sinh không những không tăng mà còn tiếp tục giảm, ở mức thấp nhất từ trước đến nay là 1,91 con/phụ nữ.

Giải thích nguyên nhân này, Bộ Y tế cho rằng điều kiện sống được cải thiện và trình độ học vấn ngày càng cao khiến nhiều người, nhất là các cặp vợ chồng trẻ chú trọng phát triển sự nghiệp và tìm kiếm công việc tốt để bảo đảm thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống. Bên cạnh đó, áp lực kinh tế đối với các gia đình trẻ ngày càng lớn, nhất là chi phí sinh hoạt, nuôi dưỡng và giáo dục con cái từ khi sinh ra đến lúc trưởng thành vì vậy nhiều cặp vợ chồng ngại sinh con.

GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội - Đại học Kinh tế quốc dân (Hà Nội), cho biết thực tế từ nhiều quốc gia trên thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, châu Âu... cho thấy khi mức sinh đã giảm thì khó có xu hướng tăng trở lại. Nếu Việt Nam không sớm có những chính sách kịp thời, mức sinh sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo. “Nhiều nước phát triển có mức sinh thấp kéo dài, mỗi cặp vợ chồng sinh không đủ 2 con nên đã làm dân số suy giảm, thiếu lao động trầm trọng và trở thành quốc gia có dân số siêu già, gây nhiều hệ lụy. “Hội chứng 4-2-1” đã xuất hiện ở phạm vi gia đình, nghĩa là 4 ông bà nội, ngoại; 2 bố mẹ và 1 con. Với mô hình này, đứa con khi còn nhỏ được 6 người chăm sóc nhưng lớn lên lại phải chăm sóc 6 người cao tuổi. Tình huống này không chỉ bất lợi đối với sự trưởng thành của người con mà còn đối với cả chất lượng cuộc sống của gia đình”, ông Cử lý giải.

Đoàn y, bác sĩ TP Hồ Chí Minh khám bệnh cấp phát thuốc miễn phí cho người dân ba xã: Sơn Long, Sơn Xuân, Sơn Định (huyện Sơn Hòa). Ảnh: MẠNH LÊ TRÂM

Lo ngại giai đoạn dân số già

Phân tích về xu hướng sinh ít con, GS.TS Nguyễn Đình Cử cho rằng mô hình sinh sản ở Việt Nam đang chuyển từ số lượng sang chất lượng, nghĩa là từ sinh nhiều con, chất lượng thấp, sang sinh ít con, chất lượng cao. Để có những đứa con sức khỏe, được giáo dục tốt, tất nhiên chi phí phải lớn. Khảo sát về mức sinh thấp ở Nam Bộ năm 2019 cho thấy hơn 90% cha mẹ đánh giá chi phí nuôi dạy con tốn kém hoặc rất tốn kém. Trong khi đó, đến năm 2024, thu nhập bình quân của lao động mới đạt 7,7 triệu đồng/tháng. Trong bối cảnh này, sinh đủ 2 con đối với nhiều người là một thách thức lớn.

Cũng theo ông Cử, ngày nay nhiều cặp vợ chồng trẻ ít có thời gian, điều kiện dành cho việc chăm sóc con cái. Họ có nhiều khát vọng thăng tiến về học vấn, tay nghề, vị trí xã hội, tăng thu nhập... Đó là nguyên nhân cơ bản dẫn đến xu hướng sinh ít con, thậm chí ngại sinh con.

Đứa trẻ lớn lên không chỉ mang lại lợi ích, hạnh phúc cho gia đình mà còn trở thành chiến sĩ bảo vệ Tổ quốc, là lao động cho xã hội, xây dựng đất nước. Vì vậy, việc Nhà nước và cộng đồng có trách nhiệm chia sẻ chi phí nuôi dạy con không chỉ mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc mà còn hợp lý, xét trên phương diện chi phí và lợi ích.

GS.TS Nguyễn Đình Cử

Bộ Y tế dự báo trong giai đoạn 2019-2069, trường hợp mức sinh giảm mạnh như phương án thấp, thì sau năm 2054, dân số Việt Nam bắt đầu tăng trưởng âm và mức giảm ngày càng lớn. Giai đoạn 2054-2059, bình quân mỗi năm dân số giảm 0,04% và mức giảm ở cuối thời kỳ dự báo (2064-2069) là 0,18%/năm - tương đương giảm 200.000 người mỗi năm. Ngược lại, nếu mức sinh thay thế vẫn được duy trì ổn định trong suốt thời kỳ dự báo thì đến cuối giai đoạn này, dân số Việt Nam vẫn tăng nhẹ. Bình quân mỗi năm trong giai đoạn 2064-2069, dân số tăng 0,17%, tương đương 200.000 người/năm. Kịch bản này, với xu thế sinh giảm hiện nay, khó có khả năng xảy ra.

Theo hướng dẫn của UBKT Trung ương, từ ngày 20/3/2025, đảng viên sinh con thứ ba không còn bị xử lý kỷ luật. Điều này cùng hàng loạt thay đổi về chính sách dân số để thúc đẩy mức sinh được nhiều chuyên gia dân số nhìn nhận là chủ trương đúng đắn, phù hợp, có cơ sở thực tiễn trong nước và kinh nghiệm quốc tế. Đây được coi là bước chuyển có tính linh hoạt, nhân văn và kịp thời, trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với những thách thức lớn về dân số.

Để việc khuyến sinh tăng mức sinh trở nên bền vững, GS.TS Nguyễn Đình Cử cho rằng cần có những biện pháp hỗ trợ các gia đình nhằm giảm nhẹ chi phí nuôi dạy con. Có nhiều hình thức chia sẻ chi phí này, như: Trợ cấp sinh con, miễn học phí từ bậc mầm non đến hết THPT; miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân; miễn/giảm đóng góp trong cộng đồng dân cư; chính sách hỗ trợ về nhà ở...

Bên cạnh đó, phát triển hệ thống dịch vụ gia đình, trẻ em, như: Hệ thống nhà trẻ, giáo dục, chế biến thức ăn, vui chơi, giải trí...; hỗ trợ kinh phí cho các cặp vợ chồng điều trị vô sinh, hiếm muộn.

Tại Phú Yên, Sở Y tế tiếp tục triển khai thực hiện Kết luận 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.

Liên quan với quy định về việc đảng viên sinh con thứ ba trở lên không bị áp dụng hình thức kỷ luật, theo ông Phạm Minh Hữu, Giám đốc Sở Y tế, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số năm 2003. Điều 10: Quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động DS-KHHGĐ, chăm sóc sức khỏe sinh sản. Luật quy định quyền và nghĩa vụ của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con; các biện pháp về duy trì mức sinh thay thế; cho phép cặp vợ chồng, cá nhân quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh (khác với Điều 10 Pháp lệnh Dân số năm 2003 được sửa đổi, bổ sung năm 2008). Trong dự thảo Luật Dân số đang lấy ý kiến Nhân dân, Bộ Y tế đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ hai được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng.

Nguồn: https://baophuyen.vn/xa-hoi/202505/tang-muc-sinh-ung-pho-gia-hoa-dan-so-a870dbd/