Tíc – nhạc cụ độc đáo của người Tà Riềng

Ngoài trống, cồng chiêng, đồng bào Tà Riềng ở vùng cao Nam Giang (tỉnh Quảng Nam) còn có kho tàng dồi dào các nhạc cụ dân gian được chế tác từ tre nứa, trong đó Tíc là loại nhạc cụ độc đáo.

Ông Zơ Râm Ớm (76 tuổi, ở thôn Đắc Tà Vâng, xã Đắc Tôi, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam) cho biết: Trong tiếng Tà Riềng, “Tíc” có nghĩa là âm thanh phát ra từ ống nứa. Từ xa xưa, người Tà Riềng rất yêu thích ca hát và họ đã sáng tạo ra nhiều loại hình âm nhạc, nhạc cụ độc đáo; mỗi nhạc cụ được sử dụng trong một hoàn cảnh khác nhau. Có loại dùng trong lễ hội truyền thống của cộng đồng; có loại chỉ chơi trên nương rẫy; có loại là phương tiện để bày tỏ tình yêu đôi lứa; có loại vừa để giải trí vừa để xua đuổi chim, thú. Trong đó, Tíc là loại nhạc cụ được người Tà Riềng biểu diễn trong lễ hội mang tính chất vui vẻ của cộng đồng.

Nhạc cụ Tíc của người Tà Riềng.

Để chế tác Tíc, người Tà Riềng chọn những ống nứa có độ dày mỏng đều nhau và thông suốt cả hai đầu. Ống nứa phải lấy loại không quá già cũng không quá non, vì ống già sẽ bị nặng tay, ống non thì bị méo âm. Khi chặt nứa về, người ta gọt và đem phơi trên bếp lửa 1 - 2 tháng cho ống nứa thật khô mới tiến hành những công đoạn tiếp theo. Sau khi phơi khô ống nứa, người ta dùng con dao nhỏ bén, sắc nhọn để khoét lỗ, đây là một trong những thao tác khó vì nó góp phần tạo nên âm thanh chuẩn của Tíc. Tíc thường có chiều dài khoảng 90 cm; đường kính 5 cm. Tùy vào sở thích mà người đàn ông Tà Riềng khoét lỗ hình vuông hoặc hình phi tiêu trên thân ống nứa.

Nhạc cụ Tíc trong những lễ hội truyền thống của người Tà Riêng.

Khi diễn tấu, đồng bào dùng chiếc dùi có tay cầm bằng gỗ cây dổi gõ vào Tíc tạo âm thanh vui nhộn trong lễ hội. Đặc biệt, trong lễ ăn mừng cơm mới (Cha ba ri rang), lễ lập làng, lễ ăn mừng nhà làng Su moong mới..., Tíc luôn được diễn tấu. Hòa trong nhịp gõ của Tíc là những vòng múa xoang của những phụ nữ Tà Riềng với những điệu múa truyền thống như: điệu za zá (múa tỉa hạt giống), kpiêu zực zăil (múa bắt cá), điệu túk chêm hoong (mừng được mùa)…

Người đàn ông Tà Riềng một tay cầm Tíc thẳng đứng, tay kia dùng dùi gõ trực tiếp vào ống Tíc để tạo được sự cộng hưởng trong từng nốt mà âm thanh phát ra nghe tích tích. Người Tà Riềng quan niệm khi đánh Tíc có âm thanh vừa vang, vừa trầm bổng sẽ báo hiệu sự tốt lành về một mùa màng bội thu; âm thanh trầm bổng cùng với ché rượu cần thơm ngon còn thể hiện sự biết ơn thần linh, tổ tiên, ông bà trong lễ ăn mừng cơm mới. Điều đặc biệt là Tíc chỉ dành riêng cho đàn ông trung niên sử dụng.

Với đồng bào Tà Riềng, kho tàng văn hóa truyền thống nói chung và nhạc cụ Tíc nói riêng luôn là linh hồn được đồng bào gìn giữ, bảo tồn nguyên gốc. Tự hào với truyền thống văn hóa đặc sắc của dân tộc mình, giới trẻ người Tà Riềng đã tích cực tiếp nhận sự truyền dạy của thế hệ đi trước để gìn giữ và phát huy.

Nguồn: https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202506/tic-nhac-cu-doc-dao-cua-nguoi-ta-rieng-93e0402/