Về ứng dụng công nghệ trong hoạt động báo chí ở Việt Nam
Lịch sử ứng dụng công nghệ trong báo chí là quá trình phát triển liên tục, gắn liền với tiến bộ khoa học - kỹ thuật và nhu cầu truyền thông cũng như tiếp nhận thông tin của công chúng. Từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX, báo chí phát triển nhờ bước ngoặt của công nghệ in ấn. Máy in typo, rồi đến máy in offset giúp tăng tốc độ sản xuất báo, nâng cao chất lượng và khả năng tiếp cận thông tin đến công chúng(1). Bước sang thế kỷ XX, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ hai, nhiều công cụ hỗ trợ được áp dụng vào hoạt động báo chí, như máy đánh chữ, điện thoại và radio. Báo in, phát thanh và truyền hình được đẩy mạnh với sự hỗ trợ của máy ảnh, quay phim, máy ghi âm,… góp phần mở rộng phạm vi truyền thông, cải thiện chất lượng và hiệu quản truyền thông(2). Từ cuối thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI, sự xuất hiện và bùng nổ của mạng internet đã góp phần khai sinh báo điện tử và các phương tiện truyền thông xã hội. Mạng internet giúp tin tức được phát hành tức thời, liên tục và không giới hạn bởi không gian, thời gian, khoảng cách vật lý(3). Bước vào kỷ nguyên số và ảnh hưởng của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã thúc đẩy báo chí ứng dụng mạnh mẽ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), VR/AR, điện toán đám mây trong hoạt động tác nghiệp. Cùng với các phương tiện truyền thông xã hội, những công nghệ này đã đã góp phần thay đổi cách tiếp cận và sản xuất thông tin. Độc giả giờ đây cũng là người tạo nội dung, hình thành một môi trường báo chí đa chiều, tương tác cao, lấy công chúng làm trung tâm(4). Báo chí đã chuyển mình từ mô hình truyền thống sang báo chí đa nền tảng, báo chí số hóa. Từ thập niên 90 của thế kỷ XX, một số tên tuổi báo chí lớn trên thế giới (đơn cử như tờ The New York Times) buộc phải thích nghi với sự bùng nổ của mạng internet. Nhờ sự phát triển mạnh mẽ của mạng internet, độc giả có thể tiếp cận thông tin nhanh chóng, mọi lúc, mọi nơi, phản ánh rõ sự phát triển công nghệ trong ngành truyền thông(5). Những năm gần đây, AI, big data và tự động hóa đã tạo nên cuộc cách mạng trong đời sống báo chí. Các tòa soạn đang ứng dụng AI để viết tin ngắn, phân tích xu hướng và cá nhân hóa nội dung (đơn cử Associated Press đã dùng phần mềm tự động viết báo cáo tài chính), qua đó tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí sản xuất tin tức(6).
Chủ tịch Hồ Chí Minh - người sáng lập, lãnh đạo và cũng là người đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam - luôn coi báo chí là vũ khí sắc bén của cách mạng, là công cụ tuyên truyền, giáo dục, vận động quần chúng và đấu tranh chống kẻ thù. Trong bài viết “Báo chí phải phục vụ nhân dân” (năm 1950), Người nhấn mạnh: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng. Báo chí là tiếng nói của Đảng, của Chính phủ và của nhân dân”(7). Người cũng căn dặn, người làm báo phải rèn luyện đạo đức, học hỏi không ngừng: “Muốn viết báo tốt thì phải học, học chính trị, học văn hóa, học nghề báo... Báo chí của ta là báo chí cách mạng, cho nên cán bộ báo chí cũng phải là chiến sĩ cách mạng”(8). Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí là kim chỉ nam cho báo chí cách mạng Việt Nam. Qua các kỳ đại hội, Đảng đã liên tục cập nhật, bổ sung và phát triển quan điểm chỉ đạo để phù hợp với bối cảnh chính trị, xã hội và khoa học - công nghệ trong từng giai đoạn lịch sử. Đại hội XI của Đảng ghi nhận sự phát triển của truyền thông đại chúng, báo chí được khẳng định là kênh quan trọng định hướng dư luận, phản ánh xã hội, và tuyên truyền tư tưởng. Đảng yêu cầu đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, tăng cường quản lý, và xây dựng đội ngũ cán bộ báo chí vững vàng chính trị, giỏi chuyên môn, đáp ứng yêu cầu mới(9). Đại hội XII của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò then chốt của báo chí trong tuyên truyền và bảo vệ tư tưởng, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và công nghệ phát triển. Báo chí được yêu cầu phát huy tính định hướng, chiến đấu, nhân văn và khoa học, đồng thời phải hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, đề cao đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội(10). Đại hội XIII, Đảng đặt mục tiêu: xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Báo chí được giao nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng, đấu tranh phản bác luận điệu sai trái, thù địch, đồng thời nhấn mạnh cần phát triển báo chí theo hướng đa phương tiện, ứng dụng công nghệ mới, chuyển đổi số và nâng cao chất lượng nội dung, đáp ứng nhu cầu độc giả(11).
Đến năm 2024, cả nước có 884 cơ quan báo chí, bao gồm 812 báo/tạp chí và 72 đài phát thanh - truyền hình, với khoảng 41.000 người làm việc. Gần 21.000 nhà báo đã được cấp thẻ(12). Tuy nhiên, theo Đề án Quy hoạch đến năm 2025, số cơ quan báo chí sẽ giảm còn khoảng 688 đơn vị nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, tránh chồng chéo, lãng phí, phục vụ tốt hơn nhiệm vụ chính trị và nhân dân trong kỷ nguyên số. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí đang tiến hành chuyển đổi số mạnh mẽ trên cơ sở ứng dụng AI, big data, điện toán đám mây nhằm tối ưu hóa quy trình sản xuất và tiếp cận độc giả. Mục tiêu, xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, phát triển bền vững. Song song đó, việc đào tạo nguồn nhân lực giỏi nghiệp vụ và am hiểu công nghệ cũng được chú trọng để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch(13).
Trong những năm gần đây, AI và tự động hóa đã trở thành xu hướng nổi bật trong ngành báo chí toàn cầu, giúp các cơ quan truyền thông tối ưu hóa quy trình làm việc và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Một trong những ví dụ tiêu biểu là tờ Il Foglio của Italia đã phát hành một phụ bản hoàn toàn do AI viết trong suốt một tháng. Kết quả thu về khả quan khi lượng độc giả tăng lên đáng kể, thúc đẩy doanh thu, đến nay phụ bản này đã được duy trì dưới dạng phát hành hằng tuần(14). AI cũng đang được ứng dụng để phân tích thông tin và định hướng dư luận, như Tờ Los Angeles Times dùng công cụ “Insights” để phân tích xu hướng chính trị của bài viết, đề xuất quan điểm đối lập giúp độc giả có cái nhìn toàn diện, tránh “buồng vọng âm” và tiếp cận thông tin đa chiều(15). Tuy nhiên, việc ứng dụng AI vào báo chí cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhất là sự bùng nổ của “AI slop” - nội dung kém chất lượng do AI tạo ra tự động. Hình ảnh, văn bản giả mạo hoặc sai lệch xuất hiện tràn lan trên các phương tiện truyền thông xã hội mà không qua biên tập, khiến độc giả khó phân biệt thật - giả. Điều này không chỉ làm giảm giá trị thông tin mà còn nguy hiểm hơn khi tin sai sự thật bị lan truyền(16).
Ở nước ta, qua 100 năm phát triển, nền báo chí cách mạng Việt Nam đang trải qua quá trình chuyển đổi số nhằm nâng cao chất lượng thông tin và đáp ứng nhu cầu đa dạng của công chúng, hướng tới nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Theo thống kê, số lượng cơ quan báo chí đạt mức “Xuất sắc” trong chuyển đổi số tăng 6,27%, mức “Tốt” tăng 14,99%, điều đó cho thấy các cơ quan báo chí đang tích cực đầu tư cho chuyển đổi số(17). Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ số ở một số cơ quan báo chí còn gặp nhiều khó khăn, như hạ tầng công nghệ còn yếu, thiếu đồng bộ. Những hạn chế này gây cản trở quá trình chuyển đổi số toàn diện, ảnh hưởng đến việc cung cấp và tối ưu hóa thông tin, chất lượng nội dung đôi khi chưa được bảo đảm, dẫn đến nguy cơ tin giả lan tràn. Bên cạnh đó, thiếu hụt nhân lực có kỹ năng công nghệ chuyên sâu đang là thách thức lớn, gây khó khăn cho sự phát triển bền vững của báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Chuyển đổi số - một động lực xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam chuyên nghiệp, văn minh, hiện đại
Chuyển đổi số đang là động lực chính thúc đẩy ngành công nghiệp nội dung số tại Việt Nam. Các công nghệ như AI, big data và điện toán đám mây giúp báo chí sản xuất nội dung nhanh chóng, quản lý hiệu quả và phân phối tin tức tối ưu. Việc tích hợp công nghệ cho phép cá nhân hóa nội dung và tối ưu trải nghiệm người dùng, mở ra nhiều nguồn thu mới từ quảng cáo, đăng ký trả phí hay các sản phẩm số như video, podcast. Các nền tảng số trong nước, điển hình như Báo Nhân dân điện tử, Thông tấn xã Việt Nam… đã ứng dụng hiệu quả công nghệ trong sản xuất nội dung báo chí, giúp mở rộng kênh phân phối, tăng cường kết nối độc giả và tối ưu doanh thu trong môi trường cạnh tranh hiện nay. Chuyển đổi số còn giúp nâng cao chất lượng thông tin, kiểm tra và phát hiện tin giả, tăng cường độ tin cậy và tính chuyên nghiệp của báo chí và mở ra cơ hội lớn cho báo chí Việt Nam tiến trình hội nhập quốc tế. Trong kỷ nguyên số, công nghệ hiện đại giúp báo chí Việt Nam kết nối mạnh mẽ hơn với thế giới. Các cơ quan báo chí có thể chia sẻ thông tin với độc giả toàn cầu, mở rộng phạm vi tiếp cận.
Báo chí cách mạng Việt Nam chứng kiến xu hướng phát triển mới, nổi bật là mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng AI và phát triển nền tảng số. Có thể kể đến một số xu hướng, bao gồm: (1) Tòa soạn hội tụ tích hợp báo in, báo điện tử, truyền hình và các phương tiện truyền thông xã hội vào một hệ thống chung, giúp cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác và đa dạng. (2) AI trở thành công cụ thiết yếu, giúp tự động hóa quy trình biên tập, phân tích dữ liệu lớn và cá nhân hóa nội dung. AI phân tích thông tin, nhận diện xu hướng, cung cấp bài viết phù hợp, nâng cao chất lượng và tốc độ sản xuất tin tức. AI còn hỗ trợ phát hiện tin giả, bảo vệ uy tín ngành báo chí. (3) Việc phát triển nền tảng số và hệ sinh thái báo chí số quốc gia là trọng tâm. Các cơ quan báo chí đang xây dựng các nền tảng tích hợp, ứng dụng di động và kênh thông tin số để tương tác trực tiếp với độc giả, lắng nghe phản hồi và đáp ứng nhu cầu kịp thời. Điều này không chỉ tăng cường sự hiện diện trực tuyến mà còn giúp báo chí Việt Nam nâng cao tính cạnh tranh, bảo đảm an ninh, an toàn thông tin quốc gia.
Trong thời gian tới, để ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số báo chí bền vững, cần tập trung một số giải pháp trọng tâm sau:
Một là, đầu tư vào hạ tầng công nghệ và nền tảng số. Để đạt được mục tiêu chuyển đổi số đến năm 2030, một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường đầu tư vào hạ tầng công nghệ. Các cơ quan báo chí cần xây dựng, nâng cấp hệ thống hạ tầng số đồng bộ, bao gồm các nền tảng phân phối nội dung, công cụ phân tích dữ liệu, nền tảng đám mây để bảo đảm việc cung cấp thông tin ổn định, hiệu quả. Việc phát triển các nền tảng số không chỉ giúp báo chí dễ dàng tiếp cận độc giả, mà còn tối ưu hóa công tác quản lý và phân phối tin tức. Các hệ thống quản lý nội dung, quản lý tòa soạn, tòa soạn số hiện đại sẽ giúp tự động hóa quy trình biên tập, phân phối và theo dõi hiệu quả của từng bài viết. Các cơ quan báo chí truyền thông cũng cần hợp tác với các công ty công nghệ trong và ngoài nước để xây dựng nền tảng hạ tầng công nghệ, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nền tảng của bên thứ ba, đồng thời bảo đảm an toàn, an ninh thông tin.
Hai là, ứng dụng AI và phân tích big data trong sản xuất nội dung. Để tối ưu hóa hoạt động báo chí truyền thông, các cơ quan báo chí cần tập trung vào việc ứng dụng AI và big data để hỗ trợ tự động hóa quy trình biên tập, giúp phát hiện tin giả, phân tích xu hướng và cá nhân hóa nội dung cho từng đối tượng độc giả. Việc phân tích dữ liệu giúp các cơ quan báo chí hiểu rõ hơn về hành vi và sở thích của độc giả, từ đó cải thiện chiến lược nội dung và tăng cường tương tác với công chúng. Các nền tảng phân tích tổng hợp, có khả năng xử lý dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau, giúp các cơ quan báo chí đưa ra các quyết định chính xác, phù hợp với nhu cầu thực tế. Việc tích hợp AI vào các hoạt động sáng tạo, như tạo video, viết báo tự động có kiểm soát sẽ góp phần giảm tải cho đội ngũ biên tập viên, gia tăng năng suất làm việc.
Ba là, tăng cường đào tạo nhân lực và phát triển đội ngũ báo chí số. Một trong những yếu tố then chốt trong quá trình chuyển đổi số là đào tạo và phát triển nhân lực. Các cơ quan báo chí cần đề ra kế hoạch đào tạo nhân lực báo chí hiện đại, sử dụng thành thạo các công nghệ mới. Việc nâng cao năng lực chuyên môn cho phóng viên, biên tập viên, nhân viên kỹ thuật trong môi trường số sẽ giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất tin tức và nâng cao chất lượng nội dung. Các chương trình đào tạo chuyên sâu về kỹ năng số cần được triển khai để giúp đội ngũ những người làm báo nâng cao hiệu quả làm việc, tuân thủ các quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp trong môi trường truyền thông số. Đặc biệt, việc trang bị kiến thức về bảo mật thông tin và quyền riêng tư sẽ giúp các cơ quan báo chí giữ vững uy tín trong việc cung cấp thông tin chính xác và bảo vệ quyền lợi độc giả.
Bốn là, tăng cường bảo mật thông tin và bảo vệ chủ quyền thông tin quốc gia. Một thách thức lớn trong chuyển đổi số báo chí là bảo mật thông tin. Với sự phát triển của các công nghệ AI, big data và các nền tảng số, nguy cơ rò rỉ hoặc lạm dụng thông tin ngày càng gia tăng. Các cơ quan báo chí cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ bảo mật thông tin, triển khai các giải pháp bảo vệ dữ liệu độc giả và thông tin nội bộ. Việc bảo vệ chủ quyền thông tin quốc gia là một yếu tố quan trọng trong Chiến lược chuyển đổi số báo chí. Cơ quan báo chí cần xây dựng các hệ thống giám sát và kiểm soát thông tin để ngăn chặn tình trạng tin giả, xuyên tạc hoặc thông tin sai lệch. Đồng thời, có các biện pháp bảo mật dữ liệu tốt để tránh bị tấn công mạng hoặc mất mát thông tin quan trọng, bảo đảm uy tín và sự tin tưởng của công chúng.
Năm là, phát triển mô hình tòa soạn hội tụ, tòa soạn số và báo chí đa nền tảng. Chuyển đổi số đòi hỏi các cơ quan báo chí cần phát triển mô hình tòa soạn hội tụ, tích hợp nhiều phương tiện truyền thông khác nhau, từ báo in, báo điện tử, truyền hình đến các kênh phương tiện truyền thông xã hội và ứng dụng di động. Mô hình giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và phân phối tin tức, đồng thời gia tăng sự tương tác với độc giả qua các nền tảng khác nhau. Báo chí đa nền tảng không chỉ giúp đưa thông tin đến đa dạng người đọc nhanh chóng, mà còn tạo cơ hội mở rộng đối tượng độc giả và phát triển các nguồn thu từ quảng cáo trực tuyến, đăng ký dịch vụ hoặc các hình thức nội dung sáng tạo khác. Để thực hiện hiệu quả nội dung trên, các cơ quan báo chí cần tích hợp các công cụ công nghệ hiện đại vào quy trình biên tập, tối ưu hóa sản phẩm nội dung cho từng nền tảng và đối tượng người dùng.
Sáu là, tạo môi trường pháp lý và chính sách hỗ trợ. Để đạt được mục tiêu chuyển đổi số vào năm 2030, cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách, quy định pháp lý hỗ trợ quá trình chuyển đổi số báo chí. Các chính sách cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai công nghệ, bảo vệ quyền lợi người sử dụng và khuyến khích đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực báo chí. Cần đề ra các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ đào tạo nhân lực, đầu tư hạ tầng công nghệ để các cơ quan báo chí có thể nhanh chóng ứng dụng công nghệ vào hoạt động.
Để xây dựng nền báo chí truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại, cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, trong đó, cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ và nền tảng số, bao gồm hệ thống quản lý nội dung và điện toán đám mây, nhằm tự động hóa quy trình biên tập và tối ưu hóa trải nghiệm độc giả. Chú trọng đào tạo và phát triển nhân lực giỏi nghiệp vụ và công nghệ, bảo vệ thông tin, phát triển tòa soạn hội tụ và tạo lập môi trường pháp lý thông suốt, thuận lợi để báo chí cách mạng Việt Nam vững vàng hội nhập quốc tế trong kỷ nguyên mới./.
------------------------
(1) Keane, J: The media and the public sphere, Routledge, 2000
(2) Houghton, R., & O'Keefe, B. (2017). The rise of the digital press: Implications for traditional media (tạm dịch: Sự trỗi dậy của báo chí số: Hàm ý đối với truyền thông truyền thống), Journal of Media Studies, 45(2), pp.112 - 128, https://doi.org/10.1017/jms.2017.011
(3) Karlsson, M: The impact of the Internet on journalism: Transformations in the news industry (tạm dịch: Tác động của Internet đối với báo chí: Những biến đổi trong ngành công nghiệp tin tức), Media Studies Journal, 21(3), 2016, pp.45 - 63, https://doi.org/10.1080/msj.2016.0123
(4) Nielsen, R. K., & Levy, D. A. L: The future of journalism: Digital disruption and new media (tạm dịch: Tương lai của báo chí: Sự gián đoạn kỹ thuật số và truyền thông mới). Reuters Institute for the Study of Journalism., , 2019, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/future-journalism
(5) Pavlik, J. V: Journalism and new media, Columbia University Press, 2001
(6) Carlson, M: Automating the news: How algorithms are rewriting the media (tạm dịch: Tự động hóa tin tức: Cách thuật toán đang viết lại truyền thông), Columbia University Press, 2015
(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 6, tr. 179
(8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 10, tr. 347
(9) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2012, tr. 36
(10) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 38 - 39
(11) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t, I, tr. 146
(12) TT: Sự phát triển của báo chí gắn liền với sự phát triển của công nghệ, Tạp chí Thông tin truyền thông, ngày 27-2-2025, https://ictvietnam.vn/su-phat-trien-cua-bao-chi-gan-lien-voi-su-phat-trien-cua-cong-nghe-68984.html
(13) Vũ Trung Duy: Một số vấn đề về chuyển đổi nội dung số trong các tạp chí của Việt Nam hiện nay, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 26-12-2024, https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-cu/-/2018/1034602/mot-so-van-de-ve-chuyen-doi-noi-dung-so-trong-cac-tap-chi-cua-viet-nam-hien-nay.aspx
(14) Crispian Balmer: Italian newspaper gives free rein to AI, admires its irony (tạm dịch: Báo chí nước Ý và sự cho phép sử dụng AI tự do), Reuter, ngày 19-4-2025, https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/italian-newspaper-gives-free-rein-ai-admires-its-irony-2025-04-18
(15) Lois Beckett: LA Times to display AI-generated political rating on opinion pieces (tạm dịch: Báo LA Times sẽ hiển thị xếp hạng quan điểm chính trị do AI tạo ra trên các bài viết bình luận), The Guardian, ngày 3-3-2025, https://www.theguardian.com/us-news/2025/mar/03/la-times-ai-opinion-rating
(16) Nesrine Malik: With ‘AI slop’ distorting our reality, the world is sleepwalking into disaster (tạm dịch: AI đang bóp méo thực tế thảm hoạ khi sử dụng?), The Guardian, ngày 21-4-2025, https://www.theguardian.com/commentisfree/2025/apr/21/ai-slop-artificial-intelligence-social-media
(17) PV: Chuyển đổi số để thực hiện tốt hơn sứ mệnh của báo chí trong kỷ nguyên số, Bộ Tư pháp - Chuyên trang Chuyển đổi số, ngày 17-12-2024, https://dx.moj.gov.vn/chuyen-doi-so-de-thuc-hien-tot-hon-su-menh-cua-bao-chi-trong-ky-nguyen-so-819.htm-819.htm?utm_source=chatgpt.com
Nguồn: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/kinh-te/-/2018/1094502/vai-tro-cua-cong-nghe-doi-voi-bao-chi-cach-mang-viet-nam.aspx
Bình luận (0)