Khơi dòng nghệ thuật truyền thống Việt Nam

Nghệ thuật truyền thống Việt Nam là một “kho tàng” vừa phong phú, đa dạng, vừa đặc sắc, độc đáo: từ sân khấu (tuồng, chèo, cải lương, múa rối…), âm nhạc (ca trù, quan họ, hát xoan, xẩm, hát văn, bài chòi…), đến múa (dân gian, cung đình…), mỹ thuật (tranh khắc gỗ dân gian, điêu khắc đình làng…)… Mỗi loại hình đều chứa đựng những giá trị đặc trưng riêng, mang theo tinh thần và tâm hồn dân tộc. Không chỉ là di sản của quá khứ, đây còn là nguồn lực quý báu của hiện tại và tương lai. Thời gian qua, nhiều sản phẩm nghệ thuật truyền thống như lụa Vạn Phúc, tranh Đông Hồ, gốm Bát Tràng…, hay những chương trình sân khấu dân tộc hấp dẫn vẫn tiếp tục khẳng định được giá trị trong đời sống hiện đại, góp phần mang lại lợi ích kinh tế, tạo công ăn việc làm, thu nhập cho những người thực hành sáng tạo và doanh nghiệp… Đặc biệt, nghệ thuật truyền thống còn khơi nguồn cảm hứng, trở thành chất liệu sáng tác của nhiều dự án nghệ thuật đương đại, nhất là trong các lĩnh vực âm nhạc, thiết kế thời trang, kiến trúc…, đóng góp đáng kể cho sự phát triển du lịch và công nghiệp văn hóa đất nước.

Tuy nhiên, trước những tác động mặt trái của cơ chế thị trường, cần thừa nhận, nghệ thuật truyền thống hôm nay đã ít nhiều bị tổn thương, thậm chí biến dạng, dẫn đến nguy cơ mai một bản sắc. Xu hướng thương mại hóa khiến những giá trị nguyên bản bị phai nhạt, đe dọa trực tiếp sự phát triển bền vững của nghệ thuật truyền thống. Chưa kể, sự cạnh tranh khốc liệt với các loại hình giải trí hiện đại cũng khiến sân khấu dân tộc thưa vắng khán giả, nhiều làng nghề tranh dân gian đứng trước nguy cơ thất truyền, nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ bỏ nghề do thu nhập bấp bênh… Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có giải pháp để bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống một cách hiệu quả, vừa thích nghi, phát triển được trong dòng chảy hội nhập, vừa giữ vững được yếu tố bản sắc.

Đề cập về thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Nhung, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, cho biết: Nghệ sĩ, nghệ nhân - những người thực hành nghệ thuật đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sáng tạo, tái sáng tạo và truyền dạy nghệ thuật truyền thống, song đáng tiếc, đội ngũ này đang thiếu trầm trọng cả về số lượng và chất lượng. Bằng chứng là nhiều đơn vị nghệ thuật gặp khủng hoảng về lực lượng trẻ kế cận, các đơn vị đào tạo nhân lực cho sân khấu truyền thống nhiều năm nay không thể lấp đủ chỉ tiêu tuyển sinh, nghệ sĩ buộc phải “chân trong, chân ngoài” mới có thể trang trải cuộc sống… Vị thế của nghệ thuật truyền thống vì vậy cũng bị suy giảm nghiêm trọng trong cuộc sống hiện đại. Để thay đổi tình trạng này, Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Nhung cho rằng, giải pháp quan trọng hàng đầu là phải đặc biệt quan tâm đến việc bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực cho nghệ thuật truyền thống. Cần hoàn thiện thể chế, chính sách, đầu tư kinh phí đồng bộ trong đào tạo, xây dựng chế độ đãi ngộ, hỗ trợ xứng đáng đối với các nghệ nhân, nghệ sĩ để phát huy tối đa tài năng, kinh nghiệm của họ trong sáng tạo, truyền thụ tinh hoa nghệ thuật. Bên cạnh đó, cũng cần đa dạng hóa các hình thức đào tạo nhân lực cho các ngành nghệ thuật truyền thống, cùng với hình thức đào tạo chính quy là những hình thức truyền nghề dạng truyền khẩu, hình thành các câu lạc bộ địa phương, câu lạc bộ gia đình…, tạo nên nhiều không gian để các nghệ sĩ, nghệ nhân có thể thực hành, trao truyền kỹ năng của mình cho thế hệ trẻ.

Các nghệ sĩ biểu diễn ca trù trong một chương trình giới thiệu nghệ thuật truyền thống Việt Nam tới khách du lịch tại Hà Nội.

Khẳng định việc đẩy mạnh giao lưu, hợp tác quốc tế chính là giải pháp mở ra “cơ hội vàng” để bảo tồn, phát huy nghệ thuật truyền thống, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhấn mạnh: Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hợp tác quốc tế sẽ thúc đẩy chiến lược bảo vệ nghệ thuật truyền thống, ngăn ngừa nguy cơ mai một hoặc đồng hóa, giúp cộng đồng hiểu rằng nghệ thuật truyền thống là tài sản chung của nhân loại, từ đó khuyến khích chia sẻ tri thức và xây dựng mô hình bảo tồn hiệu quả. Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế cũng giúp nghệ thuật truyền thống phát triển, khẳng định vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới, góp phần nâng cao sự đồng thuận của cộng đồng về vai trò của nghệ thuật truyền thống trong phát triển bền vững, tạo động lực kết nối với giáo dục, du lịch và kinh tế sáng tạo, mở rộng nguồn lực hỗ trợ bảo tồn. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, thông qua việc xây dựng chính sách pháp luật hiệu quả, huy động nguồn lực đa dạng, thúc đẩy hợp tác công-tư và tận dụng vai trò của cộng đồng nghệ thuật quốc tế, Việt Nam có thể khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của các loại hình nghệ thuật truyền thống. Những thành tựu như việc đưa các loại hình nghệ thuật nhã nhạc cung đình Huế hay hát xoan Phú Thọ… vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là minh chứng rõ nét cho sức mạnh của sự hợp tác toàn cầu.

Cùng đề cập vấn đề nêu trên dưới góc nhìn của mối quan hệ gắn kết với du lịch, Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam nhận định: Để tạo ra nguồn lực tái sinh, phát triển nghệ thuật truyền thống, thì việc khai thác du lịch, đặc biệt là du lịch văn hóa chính là hướng đi đầy triển vọng, bởi sự kết hợp này giúp duy trì, bảo vệ các giá trị văn hóa quý báu của dân tộc mà còn tạo ra động lực phát triển kinh tế-xã hội cho cộng đồng nghệ nhân và những người làm nghệ thuật. Muốn vậy, cần có chiến lược bảo tồn nghệ thuật truyền thống hiệu quả gắn liền với kế hoạch phát triển du lịch, bao gồm việc phân loại, đánh giá, xác định các loại hình nghệ thuật truyền thống có khả năng thu hút du khách, từ đó phối hợp với các chuyên gia, đơn vị lữ hành xây dựng các chương trình du lịch văn hóa chuyên sâu, tạo điều kiện cho du khách được thưởng thức, thực hành, trải nghiệm thực tế các sản phẩm nghệ thuật truyền thống.

Cuộc sống vận động không ngừng, nhu cầu tiếp cận văn hóa của công chúng cũng thay đổi liên tục, vì thế, nhiều chuyên gia cho rằng muốn không bị lạc nhịp, cùng với bảo tồn nguyên trạng, nghệ thuật truyền thống còn cần có sự “gặp gỡ” với những yếu tố đương đại để tăng khả năng tiếp cận thế hệ trẻ. Việc tạo ra những sản phẩm mới dựa trên nền tảng nghệ thuật truyền thống không chỉ mang đến những sắc diện mới mà còn giúp nối dài sức sống, gia tăng giá trị kinh tế cho nghệ thuật truyền thống, giúp nghệ thuật truyền thống hòa mình vào dòng chảy cuộc sống hôm nay. Mới đây, Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam đã được thành lập bởi Hội Bảo vệ quyền của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam, với mục tiêu bảo vệ, phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc như âm nhạc dân gian, ca trù, múa cổ truyền, hát chèo, cải lương, tuồng… thông qua các hoạt động: nghiên cứu, đào tạo, lưu giữ, tổ chức các sự kiện nghệ thuật, hỗ trợ nghệ sĩ trẻ… Đây là tín hiệu tích cực mở ra nhiều hy vọng để nghệ thuật truyền thống Việt Nam có thêm nhiều cơ hội hiện diện sống động trong đời sống đương đại.