Một lần ngộ độc, nhớ cả đời: Não khiến ta bị ám ảnh thế nào?

ngộ độc - Ảnh 1. — Các em học sinh được điều trị tại Bệnh viện Bạch Mai trong một vụ ngộ độc thực phẩm hồi tháng 3-2023 - Ảnh: NGUYỄN HIỀN

Trong nghiên cứu công bố trên tạp chí Nature, các nhà khoa học tại Đại học Princeton (Mỹ) đã tìm hiểu cách não bộ hình thành ký ức về thực phẩm gây ngộ độc.

Họ phát hiện rằng khi những con chuột bị ốm sau khi ăn một loại thức ăn mới, các tế bào thần kinh CGRP trong não chuột được kích hoạt, gửi tín hiệu đến hạch hạnh nhân, vùng não xử lý cảm xúc và trí nhớ.

Sự kích hoạt này giúp hạch hạnh nhân ghi nhớ mùi vị của thực phẩm gây hại, tạo ra phản ứng tránh né trong tương lai. Điều đáng chú ý là chỉ cần một lần trải nghiệm tiêu cực cũng đủ để hình thành ký ức lâu dài.

Nhà khoa học Christopher Zimmerman, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: "Chúng ta đều từng trải qua ngộ độc thực phẩm vào một thời điểm nào đó trong đời. Cảm giác đó không chỉ khủng khiếp ngay lúc ấy mà còn khiến chúng ta không muốn ăn những thực phẩm đó mãi về sau".

ngộ độc - Ảnh 2. — Các tế bào thần kinh trong vùng não gọi là hạch hạnh nhân sẽ sáng lên (màu xanh) khi cơ thể gặp thức ăn lạ và khó chịu. Sau đó, các tế bào thần kinh tương tự sẽ được tăng cường để giúp não ghi nhớ, và tránh mùi vị khó chịu trong tương lai - Ảnh: Princeton University

Hiện tượng hình thành ký ức mạnh mẽ sau khi bị ngộ độc thực phẩm không chỉ xảy ra ở con người, mà còn ở nhiều loài động vật. Chính vì thế, các nhà khoa học xem đây là "mô hình tự nhiên" lý tưởng để nghiên cứu cách não bộ ghi nhớ những trải nghiệm tiêu cực xảy ra cách xa thời điểm ăn, tức là những sự kiện không diễn ra cùng lúc nhưng vẫn được liên kết chặt chẽ trong trí nhớ.

Cơ chế hình thành ký ức khó chịu (aversive learning) vốn là một phản xạ bảo vệ tự nhiên, giúp chúng ta tránh lặp lại những trải nghiệm nguy hiểm. Tuy nhiên, trong một số rối loạn tâm thần như nghiện hoặc rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), chính hệ thống này lại hoạt động sai cách. Những ký ức tiêu cực trở nên quá mạnh, đeo bám dai dẳng và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần của người bệnh.

Do vậy, nghiên cứu này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách bộ não ghi nhớ và phản ứng với thực phẩm gây hại mà còn mở ra hướng đi mới trong việc điều trị các rối loạn tâm thần liên quan đến ký ức tiêu cực.