Cà phê không đắng - Truyện ngắn dự thi của Nguyễn Thanh Bình

Cái ấm nước sôi réo lên inh ỏi làm cắt ngang luồng suy nghĩ. Ông An bước lại, cào nhẹ lớp than đỏ dưới bếp cho thoáng, rồi lững thững xách ấm đến chế nước sôi lên trên bộ phin cà phê đã bày sẵn ở bàn gỗ. Mùi cà phê rang mộc bốc lên thơm nức mũi, quyện nhẹ trong không khí se lạnh sáng sớm của vùng đất cao nguyên.

Báo Thanh niên•20/09/2025

Ông để ấm nước về lại chỗ cũ trên gian bếp, ngồi ngả người trên chiếc ghế dựa đung đưa nhìn ra xa, phóng tầm mắt đến cuối mảnh đất của mình. Từng hàng cây cà phê nối dài xanh mướt cho đến ngút mắt. Lứa cà phê to khỏe, trái tròn căng mọng, lúc lỉu đầy cành, báo hiệu vào một mùa thu hoạch mới...

Cà phê không đắng - Truyện ngắn dự thi của Nguyễn Thanh Bình - Ảnh 1.

Vườn cà phê này đã có từ thời ông nội, đến ba ông, giờ đến ông. Ông An đã sinh ra, lớn lên ở vùng đất này, quyện gần hết cuộc đời mình quanh những gốc cà phê. Từ những bước chân đầu tiên lẫm chẫm chơi vòng quanh sân phơi, đến lúc chạy chơi trốn tìm cùng chúng bạn sau lùm cà phê, rồi đi học, lớn lên, cưới vợ cũng dựng rạp cạnh vườn cà phê, rước dâu về đi xuyên qua dãy cà phê hàng hàng lớp lớp... Ông An đã sống trọn đời ở đây.

Những sản phẩm do vườn ông cung cấp thì đã được phân phối khắp nơi. Hạt cà phê từ quê ông đã hòa cùng dòng chảy chung, đi đủ hang cùng ngõ hẻm, từ lề đường cho đến những quán cà phê sang trọng, từ sạp chợ bình dân cho đến phòng chờ sân bay... góp phần tạo nên nét văn hóa thưởng thức rất đặc trưng.

Ấy là khi ông nghe mấy anh bên trung tâm Khuyến nông tự hào kể lại. Hoặc từ những buổi tri ân người dân trồng cà phê mà một số công ty về địa phương ông tổ chức. Những chương trình nâng cao giá trị cây cà phê, mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn cho bà con, phát triển bền vững thời gian tới... Tham gia hội thảo, ông cảm thấy công việc của mình sao mà ý nghĩa, không chỉ đơn thuần là kế sinh nhai của một hộ nông dân, mà còn là điểm đầu tiên trong chuỗi cung ứng của một trong những sản phẩm hút nhất thị trường. Cũng qua những hội thảo, ông cùng nhiều bà con khác được nghe báo cáo về tình hình sản xuất, tiêu thụ cà phê và những vấn đề đặt ra trong công tác bảo vệ môi trường…

Nhờ thằng Bình - con ông - đang theo học dưới thành phố, ông cũng dần quan tâm hơn đến sản phẩm chủ lực từ vườn nhà. Hai thế hệ trước ông chỉ làm một chiều duy nhất, chăm bón cà phê, thu hoạch, gọi thương lái vào và bán. Bản thân ông hơn nửa đời người cũng làm theo cách y vậy mà kiếm tiền lo cho tụi nhỏ ăn học. Cây cà phê đã mang lại phúc lợi cho mấy đời nhà ông, khiến cho ông nhiều khi cũng không cần quan tâm tới sinh kế nào khác nữa. Ông vẫn luôn tâm niệm như kiểu của một "lão nông tri điền" đích thực, chăm sóc tốt cây cà phê, theo dõi định kỳ thời tiết, phân bón, rồi canh ngày thu hoạch hái quả, phơi khô, tách vỏ, đóng nhân thành bao, rồi giao cho thương lái họ muốn làm gì tiếp theo thì làm, chở đâu thì chở. Đời ông, đời cha của ông đều vậy, mà lo được bao miệng ăn, nuôi đi học xa cũng không phải nghĩ gì nhiều.

Hôm trước, trung tâm Khuyến nông dẫn đến mấy vị đại diện doanh nghiệp, xin tham quan vườn cà phê nhà ông, rồi đề nghị ông hợp tác trồng cà phê hữu cơ. Doanh nghiệp sẽ hướng dẫn kỹ thuật, cùng ông theo dõi, chăm sóc vườn rồi cam kết bao tiêu đầu ra với mức giá hợp lý. Nghe vậy, ông An cũng gật gù. Tuy nhiên, về cách canh tác, ông vẫn còn lăn tăn. Hơn nửa đời người quen với cây cà phê, với phân, với thuốc, cứ thấy triệu chứng trên thân, trên lá gì thì tấp ngay vào hóa chất ấy để trị. Nay, mấy anh đề xuất trồng cây cà phê hữu cơ làm ông cứ lần lữa mãi. Ông lo kiểu đầu tư mới này không biết sẽ đi tới đâu, mặc dù doanh nghiệp cam kết bao tiêu chứ sản lượng hụt thì cũng đâu còn thu được nhiêu tiền. Mấy anh tâm huyết làm cà phê sạch, từ nơi trồng trọt cho đến ly cà phê cuối cùng người tiêu dùng cầm trên tay sẽ được quy chuẩn, nâng tầm và kiểm soát chặt chẽ đảm bảo ổn định chất lượng, hương vị…

Theo chương trình, ông An để cho vườn cà phê của mình phát triển tự nhiên, cam kết không sử dụng bất cứ một loại thuốc bảo vệ thực vật nào. Ban đầu, một số cây tự chống chọi không nổi. Chúng đã quen với cách được ông tấp phân thuốc ngày trước, nên không thích nghi được, bị nấm bệnh, cho trái quắt queo, khô đen. Nhưng dần dà, phần lớn cây còn lại đã thích nghi với điều kiện sống mới, dù năng suất có giảm chút, kích thước hạt cà phê cũng nhỏ hơn nhưng rất săn chắc, cứng cáp - nhìn những hạt cà phê thành phẩm lúc này không khác gì những vận động viên đã được trui rèn qua nắng gió thao trường.

Mấy anh bên doanh nghiệp nói: "Thay vì tập trung vào lợi nhuận trước mắt, tụi con quyết chí làm cà phê sạch, theo đúng nghĩa đen. Vì vậy, tụi con cần được sự đồng hành, hiểu và cam kết thực hiện từ những người nông dân như bác. Cà phê hữu cơ là một chặng đường dài, phải đánh đổi nhiều, bác giảm chút thu nhập, thậm chí bên chúng con còn gồng lỗ… Nhưng khi thành công thì kết quả rất xứng đáng! Bác và những người như tụi con cuối cùng đều có thể tự hào khi mang đến cho người tiêu dùng ly cà phê sạch. Để người tiêu dùng có thể tự tin thưởng thức cà phê rang mộc thơm lừng trọn vị mà hoàn toàn không lo đến hóa chất tồn dư".

Mùi cà phê vẫn nồng nàn quấn quýt bên cạnh ông An, theo những luồng suy nghĩ miên man. Ông nghe được cả mùi đất, mùi cỏ ngay trong khu vườn của mình. Ngày xưa, cứ cỏ nhiều là phải phun thuốc diệt, cây cà phê có chút bệnh lại phải đắp phân vào gốc hay phun thuốc lên mặt lá. Nay thì ông cứ thủng thẳng cắt cỏ, tấp ngược lại vào gốc, tạo thành lớp sinh khối dày, thêm hữu cơ cho đất để nuôi cây. Cây cà phê thì ông cứ để yên cho chúng tự rèn luyện khả năng, tự chống chọi với môi trường mà vượt qua các giai đoạn sâu bệnh, trở nên rắn rỏi hơn… Như vậy, vô tình ông còn đóng góp công sức mình trong việc bảo vệ, gìn giữ môi trường.

Thằng Bình từ nhỏ đã y vậy, cũng phải tự sắp xếp thời gian học chứ ông quần quật trong vườn, có lo cho được miếng nào. Làm gì có cảnh đêm đêm cha con chong đèn chụm đầu, làm giúp bài, vật lộn với chương trình ở lớp ngày mai như mấy gia đình khác. Bình cứ vậy mà trùi trụi cắp cặp đi học, mỗi năm lên một lớp, cần gì cứ nói xin ba. Tới khi nó xuống thành phố học thì ông cũng chỉ lo học phí, tiền ăn ở một hai năm đầu, Bình loay hoay rồi cũng xin được việc làm thêm, trang trải cho cuộc sống. Uống cà phê giữa phố, nó cứ đau đáu nghĩ về vườn cà phê nhà. Chính nó là người đầu tiên ủng hộ ông chuyển sang làm cà phê hữu cơ…

Ông An biết, cũng như mấy đời người dân quanh ông, cà phê được xem như là thức uống truyền thống, quá quen thuộc, chỉ cần thêm hay giảm chút gì, đã có thể gây nên một ít khác biệt ở công đoạn cuối. Với một số khách hàng cực đoan, cà phê với họ gần như là một loại đồ uống chuẩn chỉ. Họ chỉ muốn có một ly cà phê sạch, nguyên chất đúng nghĩa để khởi đầu một ngày mới, để nhâm nhi câu chuyện cùng bạn bè… chứ nhấp một ngụm cà phê mà bên trong có thêm mùi lạ thì ra thể thống gì!

Ấy là những câu chuyện thằng Bình đã kể ông nghe, khi thỉnh thoảng nó lại rinh về những hộp bột chế phin, cà phê hòa tan cho xem thử. Món nào ông An cũng lắc đầu, nhăn mặt… Cà phê với ông, với ba ông, với ông nội là cà phê rang mộc, cứ rang lên, xay ra và chế phin uống, thỉnh thoảng mới cần cho thêm ít đường. Thằng Bình đã lớn lên trong mùi cà phê như vậy khiến nó đâm ra dị ứng, cực đoan với những kiểu làm cà phê phối trộn. Dễ hiểu khi nghe các anh bên doanh nghiệp trình bày cam kết làm cà phê hữu cơ là nó giơ tay ủng hộ, thuyết phục ông An liền.

Mấy anh chia sẻ giờ ngành cà phê cứ như vừa khủng hoảng thừa, vừa khủng hoảng thiếu. Thừa theo kiểu mở mắt ra đường là đụng quán cà phê, ai ai cũng có thể pha chế, khuấy khuấy bán vài ngàn đồng một ly. Lại còn có quá nhiều lựa chọn. Tuy nhiên, để kiếm được một ly cà phê sạch, chất lượng đâu dễ. Bưng ly cà phê ngoài đường nhấp một ngụm, mà cố tìm cái cảm giác nguyên chất đậm vị ở giữa vùng đất cao nguyên như ông An đang có thì làm sao mà ra?

Nhìn mấy anh em tâm huyết với cà phê, ông An thương lắm. Muốn người dùng thay đổi chút khẩu vị cũ để hướng tới dòng cà phê hữu cơ đúng nghĩa, anh em đã phải lùng tìm những chủ vườn chịu hợp tác như ông, rồi đầu ra thì lo cho từng sản phẩm, tăng cường tham gia các sự kiện quảng bá. Những lễ hội cà phê, tôn vinh người làm cà phê, doanh nghiệp sản xuất… là những dịp tiện để mang sản phẩm hữu cơ giới thiệu đến bạn bè trong nước và thế giới.

Thằng Bình học kinh tế, lại theo chuyên ngành marketing và yêu quý cây cà phê ở vùng đất quê hương. Khỏi phải nói, nó si mê đến thế nào. Năm cuối sắp ra trường, thời gian cũng vãn, nó lân la theo mấy anh ở đủ các sự kiện, không bỏ qua bất kỳ cơ hội nào để tìm hiểu thêm về cà phê hữu cơ, về loài cây mà ba nó đang trồng với cách thức mới. Bình tin rằng, cây cà phê không nên được xếp vào dòng nông sản chung kiểu được mùa lại mất giá, rồi xúm nhau giải cứu. Phát triển cây cà phê bền vững trong thời gian tới là những điều đau đáu trong suy nghĩ của chàng sinh viên năm cuối này.

Bình gọi điện về thông báo sắp theo một đoàn doanh nghiệp về tham quan vườn của ba, để ký thêm hợp đồng bao tiêu: "Xem xét chỗ ba thôi chứ cũng còn đăng ký thêm ở nhiều chỗ, sắp tới có khi lại phải lùng về tận vùng Tây nguyên luôn. Chúng con chỉ có thể đầu tư nghiêm túc, đẩy mạnh bán hàng thì mới có thể tiêu thụ thêm nhiều cà phê và tạo ra thu nhập bền vững cho ba và bà con được".

Ông An buột miệng hỏi: "Phải đoàn hôm trước có con bé nhỏ nhắn xinh xinh, gương mặt tròn tròn không?".

Thằng Bình rụt cổ cười hi hí qua điện thoại:

- Dạ, đúng rồi đó ba!

- Tui đi guốc trong bụng anh!

Ông An cười rồi cầm ly cà phê bên cạnh nhấp một ngụm nhỏ. Chút đăng đắng dịu nhẹ tràn qua đầu lưỡi, mà vị ngọt hậu vẫn âm thầm len lỏi bên trong, ở cuối họng, vương vấn mãi không thôi!

Cuộc thi viết Sống đẹp lần V được tổ chức nhằm khuyến khích mọi người viết về những hành động cao đẹp đã giúp đỡ cá nhân hoặc cộng đồng. Năm nay, cuộc thi tập trung vào việc ca ngợi những nhân vật hoặc tập thể đã thực hiện những hành động nhân ái, mang lại hy vọng cho những hoàn cảnh khó khăn.

Điểm nổi bật là hạng mục giải thưởng mới về môi trường, tôn vinh những tác phẩm truyền cảm hứng và khuyến khích hành động vì một môi trường sống xanh, sạch. Qua đó, Ban tổ chức mong muốn nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ hành tinh cho các thế hệ tương lai.

Cuộc thi có các hạng mục thi đa dạng và cơ cấu giải thưởng, bao gồm:

Hạng mục bài viết: Ký sự, phóng sự, ghi chép hoặc truyện ngắn, không quá 1.600 chữ cho bài viết và 2.500 chữ cho truyện ngắn.

Bài viết ký sự, phóng sự, ghi chép:

- 1 giải nhất: 30.000.000 đồng

- 2 giải nhì: 15.000.000 đồng

- 3 giải ba: 10.000.000 đồng

- 5 giải khuyến khích: 3.000.000 đồng

Truyện ngắn:

- 1 giải nhất: 30.000.000 đồng

- 1 giải nhì: 20.000.000 đồng

- 2 giải ba: 10.000.000 đồng

- 4 giải khuyến khích: 5.000.000 đồng

Hạng mục ảnh: Gửi bộ ảnh tối thiểu 5 bức liên quan đến hoạt động thiện nguyện hoặc bảo vệ môi trường, kèm theo tên bộ ảnh và mô tả ngắn.

- 1 giải nhất: 10.000.000 đồng

- 1 giải nhì: 5.000.000 đồng

- 1 giải ba: 3.000.000 đồng

- 5 giải khuyến khích: 2.000.000 đồng

Giải Bài được yêu thích nhất: 5.000.000 đồng

Giải Bài xuất sắc về đề tài môi trường: 5.000.000 đồng

Giải Nhân vật được vinh danh: 30.000.000 đồng

Thời gian gửi tác phẩm đến hết ngày 16.10.2025. Các tác phẩm sẽ được đánh giá qua vòng sơ khảo và chung khảo với sự tham gia của Ban giám khảo gồm các tên tuổi nổi tiếng. Ban tổ chức sẽ công bố danh sách người đoạt giải trên chuyên trang "Sống đẹp". Xem chi tiết thể lệ tại thanhnien.vn.

Ban tổ chức cuộc thi Sống đẹp