Phát hiện dị vật giữa dải Ngân Hà khiến giới khoa học kinh ngạc

Phát hiện kỳ lạ từ "trái tim" thiên hà

Mới đây, các nhà thiên văn học quốc tế công bố một phát hiện hiếm gặp: tàn dư của một vụ nổ siêu tân tinh mang hình dạng gần như hoàn hảo, được đặt tên là Teleios – trong tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là “hoàn hảo”.

Vật thể này được tình cờ phát hiện bởi nhà vật lý thiên văn Miroslav Filipović (Đại học Western Sydney) cùng nhóm nghiên cứu khi đang xử lý dữ liệu từ kính thiên văn vô tuyến Australian Square Kilometre Array Pathfinder (ASKAP) – một trong những thiết bị quan sát hiện đại nhất thế giới hiện nay.

Teleios, còn có tên khoa học là G305.4–2.2, là phần vỏ khí và bụi còn sót lại sau một vụ nổ sao dữ dội. Thông thường, các tàn dư siêu tân tinh có hình dạng hỗn loạn do ảnh hưởng từ môi trường liên sao hoặc sự bất đối xứng trong vụ nổ. Tuy nhiên, Teleios lại là một ngoại lệ đầy ấn tượng.

Theo nhóm nghiên cứu, vật thể này đạt độ tròn lên tới 95,4% – gần như hoàn hảo về mặt hình học, điều mà trước nay chỉ tồn tại trong các mô hình vật lý lý tưởng.

“Tôi chưa từng thấy điều gì giống như vậy”, ông Filipović chia sẻ. “Sự hoàn mỹ trong hình dạng của Teleios khiến chúng tôi gần như không tin vào mắt mình. Nó gợi lên hình ảnh của một vụ nổ xảy ra trong điều kiện vật lý lý tưởng đến không tưởng”.

Dựa trên dữ liệu từ ASKAP và Murchison Widefield Array, các nhà khoa học ước tính Teleios có đường kính từ 46 đến 157 năm ánh sáng và cách Trái Đất từ 7.175 đến 25.114 năm ánh sáng. Kích thước khổng lồ cùng khoảng cách xa xôi khiến việc xác định vị trí và đặc điểm vật thể càng trở nên thách thức hơn.

Đáng chú ý, Teleios nằm ở vị trí thấp hơn khoảng 2,2 độ so với mặt phẳng Ngân Hà – một vùng có mật độ vật chất liên sao thấp, tạo điều kiện cho tàn dư siêu tân tinh mở rộng đồng đều mà không bị nhiễu loạn bởi khí hoặc bụi như các tàn dư thông thường.

Hé lộ kỷ nguyên vàng của thiên văn học vô tuyến

Phát hiện dị vật giữa dải Ngân Hà khiến giới khoa học kinh ngạc - 2 — Sơ đồ cho thấy vị trí của Teleios tại dải Ngân Hà (Ảnh: Space).

Không chỉ gây kinh ngạc bởi hình dạng gần như hoàn hảo, Teleios còn bí ẩn ở cách nó phát ra bức xạ. Trái với nhiều tàn dư siêu tân tinh thường được phát hiện ở nhiều phổ điện từ như ánh sáng khả kiến, tia X, gamma hay hồng ngoại, Teleios chỉ phát sóng vô tuyến và một lượng nhỏ phát xạ hydrogen-alpha.

Điều này khiến việc xác định nguồn gốc và cơ chế hình thành vật thể trở nên phức tạp hơn nhiều. Một trong các giả thuyết là Teleios có thể bắt nguồn từ một vụ nổ siêu tân tinh loại Ia - hiện tượng xảy ra khi sao lùn trắng trong hệ sao đôi tích tụ đủ khối lượng và phát nổ. Cũng có khả năng đây là siêu tân tinh loại Iax - dạng hiếm hơn, có thể để lại một “sao xác sống”, tức lõi sao chưa bị phá hủy hoàn toàn.

Tuy nhiên, các đặc tính bức xạ hiện tại của Teleios không trùng khớp hoàn toàn với bất kỳ mô hình nào đã được ghi nhận, khiến nó trở thành một bí ẩn hấp dẫn.

Tuổi đời của Teleios cũng là một yếu tố đáng chú ý. Giới nghiên cứu nhận định đây có thể là một tàn dư rất cổ, đến mức phần lớn bức xạ ở các bước sóng ngắn đã mờ nhạt, chỉ còn sót lại tín hiệu vô tuyến - dạng bức xạ có khả năng tồn tại lâu dài nhất trong vũ trụ.

Khi các nhà khoa học tiếp tục phân tích dữ liệu để tìm hiểu thêm về thành phần hóa học, môi trường xung quanh và nguồn gốc vụ nổ, Teleios đã được xem như một minh chứng điển hình cho sức mạnh của thiên văn học vô tuyến hiện đại.

Sự phát triển vượt bậc của các thiết bị như ASKAP và MeerKAT đang mở rộng năng lực quan sát vũ trụ ở mức độ chưa từng có, hứa hẹn hé lộ nhiều bí ẩn còn ẩn giấu trong dải Ngân Hà.

“Đây là thời kỳ vàng son của thiên văn học vô tuyến”, Filipović khẳng định. “Chúng ta đang bước vào giai đoạn mà hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tàn dư siêu tân tinh chưa từng được ghi nhận có thể sẽ dần xuất hiện, góp phần thay đổi hoàn toàn cách chúng ta hiểu về quá trình tiến hóa sao và lịch sử của chính thiên hà Milky Way”.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/phat-hien-di-vat-giua-dai-ngan-ha-khien-gioi-khoa-hoc-kinh-ngac-20250530070349420.htm